september2023 1517 BAND UITGAV E Het krachtenspel in betonspecie Over reologie, ontmenging en opstijven van beton BAND UITGAV E 2 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 Het krachtenspel in betonspecie Wie beton zegt, denkt aan een harde grijze massa. Stevig materiaal dat aanzienlijke krachten kan opnemen en lang meegaat. Voordat de sterkte en levensduur van beton worden bereikt, moeten we betonspecie eerst kunnen transporteren, verpompen, verwerken en afwerken. In deze Betoniek nemen we je mee in de wereld van de verse betonspecie. Na een rondrit langs het krachtenspel tussen cementkorrels, water, zand en grindbiggels, gaan we dieper in op fenomenen zoals verpompen, verdichten, ontmengen en het opstijven van de betonspecie. Een goede verwerkbaarheid van verse betonspecie is belangrijk om de nodige mechanische eigenschappen en levensduur van een bouwwerk te kunnen waarmaken (fig. 1). Een te stugge betonspecie, waarbij niet alle lucht heeft kunnen ontsnappen, zal door zijn open structuur niet de gewenste sterkte en levensduur bereiken. En bij een zeer vloeibare specie kan zich net onder de wapeningsstaven een waterig paplaagje vormen, wat de mechanische eigenschap- pen verslechtert. Anders gezegd: zonder goede verse eigenschappen wordt geen kwalitatief betonproduct gemaakt. Om te begrijpen wat er allemaal gebeurt in verse betonspecie, is het nodig inzicht te hebben in de verschillende wisselwerkingen tussen alle deeltjes. In deze Betoniek wordt duidelijk waarom betonspecie een zekere samenhang heeft en grindkorrels bijvoor - beeld niet naar de bodem zinken. Met behulp van een reologisch model ontdekken we dat er diverse parameters zijn die de verwerk - baarheid beïnvloeden, en dat twee betonspecies met eenzelfde zetmaat toch een ander vloeigedrag kunnen hebben. K w alit ati ef b eton V erw erkb aar heid Con sis ten tieklas se On tme nge n Ve rwerkin gstijd Le ve n sd uur Carb onat atie Vorst- dooiw eersta nd Chlo riden M ech an isch e p re sta ti es Dru kste rkte E las ticitei tsmodulus Doo rbuigi ng Kru ip Een goed betonrecept moet voldoen aan de volgende drie eigenschappen: 1 In verse toestand moet de beton­ specie goed verwerkbaar zijn. 2 In verharde toestand worden de mechanische eigenschappen bereikt waarmee de constructeur rekent. 3 Gedurende de levensduur moet het beton de aantasting vanuit zijn milieuklassen kunnen weerstaan. Uiteraard kan deze basis verder worden uitgebreid met andere kenmerken, zoals de milieu­impact of esthetische eisen. 1 De drie-eenheid van een goed betonrecept 3 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 enkele centimeters groot. Dat is dezelfde verhouding als een vlo ten opzichte van de Burj Khalifa, de hoogste toren ter wereld. Net zoals de wind een andere impact heeft op de vlo dan op de wolkenkrabber, zo zullen ook in betonspecie de krachten een totaal andere invloed hebben op de verschillende korrelgroottes. Vanderwaalskrachten en sterische hindering We beginnen met de allerkleinste deeltjes (water, cement en vulstoffen). Deze deeltjes zijn voornamelijk onderhevig aan vander - waalskrachten en sterische hindering. Vanderwaalskrachten zijn kleine elektromag - Met deze kennis is beter te begrijpen wat er gebeurt tijdens het verpompen, verdichten en ontmengen. Tot slot bekijken we wat er in de betonspecie gebeurt wanneer ze tot rust komt in de bekisting en begint met opstijven. Daarbij blijkt dat kleine veranderingen op microscopische schaal grote effecten heb- ben op de vloeibare specie. HET KR ACHTENEVENWICHT Om het gedrag van verse betonspecie beter te begrijpen, is het nodig inzicht te hebben in het krachtenevenwicht. Betonspecie bestaat uit een breed scala aan deeltjes met elk hun eigen eigenschappen die verschil- lende krachten op elkaar uitoefenen. Van cementkorrel tot grindbiggel Om te beginnen verschillen de ingrediënten van beton enorm in volumieke massa. Water weegt slechts 1000 kg/m³, grind en zand zo'n 2650 kg/m³. Cementkorrels zijn de zwaargewichten met 2950 tot 3150 kg/m³. Het verschil in volumieke massa tussen ijs en water is beperkt, deze zijn respectievelijk 900 en 1000 kg/m³. Toch blijven de ijsblokjes drijven in een glas frisdrank, terwijl de cementkorrels niet naar de bodem zinken van een vloeibare betonspecie (foto. 2). Dit komt omdat naast de zwaartekracht nog tal van andere krachten op deze deeltjes inwerken. De korrelgrootteverdeling van alle verschil- lende deeltjes heeft een ruim bereik. Uit de allereerste hydratatiereacties tijdens het mengen komen kristallen met een door - snede van slechts 20 nm in de betonspecie. Een grindkorrel in diezelfde specie is al snel 2 IJsklontjes blijven drijven terwijl zware cementkorrels niet naar de bodem zinken. 4 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 netische krachten tussen deeltjes op korte afstand, die zowel aantrekking als afstoting tot gevolg kunnen hebben. Een bekend voor - beeld van vanderwaalskrachten is de aan - trekkingskracht tussen de haren op de poot - jes van een vlieg en het opper vlak eronder, waardoor de vlieg op een verticale wand kan lopen zonder te vallen (foto 3). Door sterische hindering stoten deeltjes elkaar af. In betonspecie wordt dit veroorzaakt door moleculen van superplastificeerders op het opper vlak van een cementkorrel. Die verhin - deren dat cementkorrels kunnen samenklon - teren . De krachten zijn klein, maar omdat de deeltjes ook erg klein zijn, hebben ze toch een enorme impact op het gedrag in water. Het zijn de vanderwaalskrachten die er voor zorgen dat je van een mengsel van cement en water een samenhangende bal kunt kneden. In een meer vloeibaardere cementpasta zul- len de vanderwaalskrachten het geheel een zekere viscositeit (stroperigheid) geven. Mechanische krachten Als toeslagmateriaal wordt toegevoegd aan de pasta van cement en water, zal deze tij- dens de stroming als een soort van maal- kogels allerlei mechanische krachten veroor -zaken zoals wrijving, afschuiving en directe contactkrachten (botsingen tussen de korrels). De korrelgrootteverdeling van het toeslagmateriaal bepaalt, samen met de viscositeit van de cementpasta, de grootte van deze krachten. Ook de vorm van de zand- en grindkorrels heeft de nodige invloed. Op de allerfijnste delen hebben de mechani- sche krachten weinig effect en domineren de vanderwaalskrachten. Maar naarmate de korreldiameter toeneemt, wordt de invloed van de mechanische krachten groter. Bij de grotere korrels zijn de mechanische krach- ten veel belangrijker dan de vanderwaals - krachten. De stromingssterkte en de deeltjes eigenschappen bepalen vanaf welke korreldiameter de mechanische krachten groter worden dan de vanderwaalskrachten. Zwaartekracht Voor de allergrootste deeltjes gaat ook de zwaartekracht een rol spelen. Lichte delen zoals stukjes hout kunnen opdrijven in de betonspecie en grindbiggels proberen naar de bodem te zinken. In een goed beton- recept kunnen de mechanische krachten de zwaartekracht voldoende tegenwerken. Voor cementkorrels ? met een grote volu- 3 De vander - waalskrachten tussen glas en de haartjes op de poten van een vlieg zijn sterker dan de zwaartekracht 5 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 mieke massa, maar minimaal volume ? heeft de zwaartekracht veel minder invloed dan de vanderwaalskrachten die erop inwerken. Dankzij de vanderwaalskrachten zullen cementkorrels dus niet snel naar de bodem van de betonspecie zinken. REOLOGISCHE MODELLEN We hebben nu inzicht in wat er met een indivi- duele korrel gebeurt, maar weten nog niet hoe de betonspecie zich als geheel gedraagt. Het aantal korrels in de betonspecie is gigan- tisch groot en op elke korrel werken meer - dere krachten. Het wordt erg ingewikkeld om deze krachten voor elke individuele korrel te bepalen en de totale som van de effecten te berekenen. Gelukkig bestaan er vereen- voudigde modellen die de betonspecie als uniforme vloeistof beschouwen. De stromingseigenschappen van vloeistof - fen worden beschreven met reologische modellen. Reologie is de studie van stro- ming van materie en kan worden gebruikt als basis voor numerieke simulaties van de stroming van beton. Het meest gebruikte reologische model voor betonspecie is het Bingham-model, weergegeven in figuur 4. Het Bingham-model beschrijft de relatie tussen de benodigde schuifspanning ? om een beton in een bepaalde afschuifsnelheid ? ? te brengen. Om de betonspecie in bewe - ging te brengen, moet eerst een yield stress ?0 worden overwonnen. Daarna neemt de schuifspanning lineair toe met de afschuif - snelheid van de betonstroming. De mate waarin de schuifspanning stijgt met de afschuifsnelheid, wordt bepaald door de viscositeit µ (stroperigheid) van de betonspecie (zie kader 'Begrippen'). Bij spanningen lager dan de yield stress gedraagt verse betonspecie zich als een vaste stof. De yield stress van betonspecie kan in relatie worden gebracht met de zetmaat. Bij de zetmaat meet je immers wanneer de betonspecie stopt met vloeien wanneer de kegel wordt opgetild. Hoe kleiner de zetmaat, hoe hoger de yield stress. Een aardvochtig WA AROM WORDT BETONSPECIE NIET DIRECT HARD? De chemische reactie tussen cement en water leidt tot sterkte ­ ontwikkeling in beton. Het eerste contact tussen cement en water gebeurt al tijdens het mengen, wat dan ook het tijdstip is waarop de eerste chemische reacties plaatsvinden. Gelukkig heeft de cementproducent een bindtijdregelaar als anhydriet toegevoegd aan zijn cement, waardoor de betonspecie een open tijd van enkele uren heeft. Hierdoor kan de betonspecie worden getransporteerd en verwerkt. Gedurende deze verwerkingstijd zijn de chemische interacties tussen cement en water niet volle ­ dig stilgelegd, maar sterk vertraagd. De hydratatiereactie is in een 'dormante fase' terechtgekomen. Lees meer over hydratatiemodellen in Betoniek 17/14. BEGRIPPEN ? De schuifspanning ? is een spanning die het materiaal vervormt zonder dat het volume van het materiaal verandert. ? De yield stress ?0 of zwichtspanning is de schuifspanning die moet worden overwonnen om de betonspecie in beweging te brengen. ? De afschuifsnelheid ?? is het verschil in snelheid waarmee ver ­ schillende lagen betonspecie ten opzichte van elkaar vloeien. ? De viscositeit µ is de weerstand tegen nog meer vervorming, zodra de betonspecie al in beweging is. Schuifspanning ?(weerstand) Afschuifsnelheid ?���� (stromingssnelheid) ����=����0+����? ?���� ����0 ���� 1 4 Het Bingham-model 6 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 beton dat na verdichten op zichzelf blijft staan, heeft een erg hoge yield stress. Zelfverdich - tend beton, waarbij de vloeimaat (uitsprei - ding) in plaats van de zetmaat wordt gemeten, heeft een zeer lage yield stress (fig. 5). De viscositeit µ (stroperigheid) bepaalt de snelheid waarmee beton uit een kubel zal stro - men. De viscositeit wordt voor een beton dat moet worden verdicht bijna nooit gemeten. Dat is wel het geval bij zelfverdichtend beton, waarbij deze eigenschap is gekoppeld aan de trechtertijd. Hoe lager de trechtertijd, hoe snel - ler de specie zal stromen en dus hoe lager de viscositeit. Bij gebruik van een vaste meng- installatie en productie van steeds hetzelfde volume beton, is het vermogen van de installa - tie te relateren aan de viscositeit van de beton- specie aan het einde van het mengproces. Zowel de yield stress als de viscositeit van betonspecie worden bepaald door alle mogelijke interacties binnen in de specie. Elk ingrediënt heeft zijn eigen impact op beide parameters. Door deze twee begrip- pen los van elkaar te beschouwen, is beter te begrijpen waarom een erg stroperig beton soms toch nog een vrij grote zetmaat kan hebben. Of waarom het ene betonrecept makkelijker handmatig is te verwerken dan het andere, hoewel beide dezelfde consis - tentieklasse hebben. INVLOED OP VERWERKBA ARHEID Nu duidelijk is hoe vloeibare betonspecie zich gedraagt, gaan we dieper in op proces - sen die de verwerkbaarheid veranderen, zoals het verpompen, verdichten, ontmen- gen en opstijven van de betonspecie. Verpompen van beton Wereldwijd worden dagelijks miljoenen kubieke meters aan beton verpompt. Tijdens het verpompen is de betonspecie onderhe - vig aan grote drukken (85 tot 200 bar). De reologische eigenschappen van de specie die uit de leidingen stroomt, zijn vaak net wat anders dan die van het beton dat de pomp is ingegaan, hoewel de specie toch uit dezelfde bestandsdelen bestaat. De hoge drukken en sterke stroming wijzigen de samenklontering van fijne delen en verde - ling van de luchtbellen in de specie. Bij erg lange leidingen of beperkte diameters is soms zelfs een terugval van een consisten- tieklasse waar te nemen. De stroming van betonspecie door leidingen verloopt volgens het snelheidsprofiel in figuur 6. Langs de wanden van de leiding is de snelheid trager dan in het centrum. Dit verschil in stroomsnelheid zorgt voor een lichte ontmenging in de leidingen. Hierdoor verlaten grindbiggels de zone langs de wan- den en wordt er langs de wand lokaal een Y ield stress ���� 0 Viscositeit µ Zelfverdichtend beton Getrild beton 5 De Bingham- parameters van verschillende typen beton 7 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 soort van smeerlaagje gevormd van fijne delen en water. Dit fenomeen faciliteert de stroming. In de bochten verandert de specie van stroomrichting en ontstaan er ook sterke verschillen in stroomsnelheid. Het grind wordt er onderworpen aan centri- fugaalkrachten en kan ontmengen. Hierbij is sprake van 'dynamische ontmenging' (zie ook onder kopje 'Ontmenging en bleeding'). Te veel ontmenging is onwenselijk omdat een prop grindkorrels kan ontstaan die de smeerlaag doorbreekt en verstopping kan veroorzaken. Voldoende viscositeit en een goede korrelpakking van het toeslagmateri- aal zorgt voor de nodige mechanische wrij- vingskrachten tussen de zand- en grindkor -rels om deze dynamische ontmenging tegen te gaan. Alleen zo is het mogelijk een goede vloeibaarheid te combineren met de nodige weerstand tegen ontmenging. Met een gewone giekpomp (foto 7) en zonder leidingen zijn de meeste betonrecepten vanaf consistentieklasse S3 te verpompen. Maar bij kleinere pompen en langere leidingen, of bij bijzondere mengsels zoals staalvezelbeton, is het noodzakelijk de verpompbaarheid van het betonrecept te verhogen door voldoende water en fijne delen in het betonrecept op te nemen. Ook een beperking van de maximum- korrelgrootte van het grof toeslagmateriaal kan dynamische ontmenging en dus verstop- pingen in de leidingen voorkomen. 6 Stromingsprofiel in leidingen 7 Verpompen van beton 8 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 Het opstarten van de betonpomp is kritisch. De vorming van de smeerlaag uit het eerste deel betonspecie dat door de droge leidin - gen stroomt, zal heel wat pasta wegnemen uit dit deel. Er is daardoor een verhoogd risico op de vorming van een prop van grindkorrels. Om de vorming van deze smeerlaag te bevorderen, zal de beton - pompmachinist vaak de pomp en leidingen eerst eens doorpompen met een papje van cement en water, een smeerbed genaamd. Opstijving van de betonspecie in rust is een erg ver velend fenomeen tijdens het ver - pompen van beton. Als tijdens een storing of het verplaatsen van de pompwagen de betonspecie enige tijd stilstaat in de leidin - gen, moet namelijk een veel grotere kracht worden overwonnen om het geheel weer in beweging te krijgen. Stilstand in de leidin - gen kan worden voorkomen door regel- matig met enkele slagen van de pomp de specie in beweging te houden. Bij een ver - stopping in de leidingen is het belangrijk deze zo snel mogelijk te verwijderen. Verdichten van betonspecie Tijdens het mengen en verwerken bevat betonspecie 20% lucht. Omdat holten met luchtbellen in het uitgeharde beton de mechanische prestaties en levensduur ver - lagen, moet betonspecie worden verdicht om de ingesloten lucht uit het netwerk van vanderwaalskrachten te krijgen. Onvol- doende verdichten geeft een risico op ingesloten lucht en grindnesten (foto 8). In zelfverdichtend beton zijn de vander - waalskrachten beperkt en is de zwaarte - kracht voldoende om de meeste luchtbellen uit de betonspecie te verwijderen. Bij andere betonsoorten moeten de vanderwaals - krachten mechanisch worden overwonnen door de betonspecie na het storten te ver - dichten. Dit kan door trillen of walsen. Tijdens het verdichten moet er echter nog wel voldoende samenhang behouden blij- ven om te grote ontmenging te voorkomen. Hoe vloeibaarder het beton, hoe minder externe verdichtingsenergie toegevoegd hoeft te worden. Een zelfverdichtend beton kan beter niet extern worden verdicht. Als betonspecie naar de bouwplaats wordt gebracht, bepaalt de verwerkbaarheid van de betonspecie de benodigde verdichtings - energie. In de prefab-betonindustrie bepaalt de verdichtingsmachine welke eisen worden gesteld aan de verwerkbaarheid. Bij aanpassing van het recept moet dan ook steeds een test op grote schaal worden uit - gevoerd. In het bijzonder wijzigingen in de hulpstoffen kunnen een grote impact heb- ben op de benodigde verdichtingsenergie. Aandachtspunt bij het gebruik van een tril- naald is dat deze nooit tegen het wapenings - net mag worden gehouden, om te voorkomen dat rondom het wapeningsnet een waterach- tig laagje zonder zand of grind wordt gevormd. De trillende wapening zal de betonspecie lokaal wegdrukken, waarbij het niet zeker is of deze ook goed terugstroomt. Hierdoor kan de hechting tussen het wape - ningsnet en beton worden verlaagd. Ontmenging en bleeding Ontmenging en bleeding zijn twee verschil- lende fenomenen die vaak door elkaar wor - den gehaald, omdat ze soms tegelijkertijd voorkomen. Bij ontmenging van betonspecie zinken de grove delen naar de bodem, waar - door het beton niet langer homogeen is. Bleeding gaat over de samenhang van de cementpasta en leidt tot de vorming van een dun waterlaagje boven op de betonspecie. Ontmenging ontstaat door het verschil in volumegewicht tussen het grof toeslag- materiaal en de cementpasta. De grootte van de zwaartekracht wordt bepaald door 9 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 8 Een grindnest in het museum Beelden aan Zee te Scheveningen 0 1 2 3 4 5 0 510 15 2025 3035 Zwaartekracht (N) Korreldiameter (mm) Zwaartekracht op het toeslagmateriaal 8 naar 16 mm: 8 x groter 16 naar 22 mm: 2,6 x groter 22 naar 32 mm: 3,1 x groter 9 Een verhoging van de korreldiameter van 22 mm naar 32 mm leidt tot een driemaal hogere zwaartekracht op de grindbiggels 10 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 het product van de volumieke massa en het volume van de korrels en neemt dus toe met de korreldiameter (fig. 9). De weerstand- biedende krachten zijn de vanderwaals - krachten die samenhang geven aan de spe - cie, en de mechanische wrijvingskrachten die steun geven aan de grindbiggel. Als in beton met hogere vloeibaarheid de combi- natie van vanderwaalskrachten en mechani- sche krachten onvoldoende is om ontmen- ging te voorkomen, kan de zwaartekracht ook worden beperkt door een kleinere maxi- mumkorreldiameter te hanteren. Dynamische ontmenging is een vorm van ont - menging waarbij door een te sterkte stroming deeltjes met verschillende eigenschappen van elkaar worden gescheiden. Net zoals rode bloedcellen door centrifugale krachten van het bloedplasma kunnen worden gescheiden, kan het grof toeslagmateriaal uit de pasta worden getrokken door sterke lokale verschil - len in de stroomsnelheid. De grindbiggels willen migreren van de zones met hoge afschuifsnelheid naar zones waar het er rusti - ger aan toegaat. Daartoe worden ze deels tegengehouden door de mechanische krach - ten uit het zand (goede korrelpakking) en de vanderwaalskrachten in de cementpasta (voldoende poeder). Dynamische ontmenging kan er voor zorgen dat de leidingen verstopt raken tijdens het verpompen. Ook bij erg dichte wapeningskor ven, waarbij de stroming rondom de wapening plots sterk vertraagt, kan dynamische ontmenging de homogeniteit van de betonspecie in gevaar brengen. Bleeding ontstaat als de vanderwaals - krachten in de cementpasta onvoldoende zijn om het geheel bij elkaar te houden. Een te hoog gehalte superplastificeerder kan daar bijvoorbeeld voor zorgen. In zelf - verdichtend beton is het evenwicht tussen voldoende vloeibaarheid en voldoende stabiliteit soms heel fragiel. Voldoende fijne delen in het recept verhogen de stabiliteit, maar helaas ook de waterbehoefte. In som- mige toepassingen kan het daarom handig zijn een stabilisator toe te passen. Een stabi- lisator is een hulpstof die de viscositeit van beton wijzigt om een verhoogde stabiliteit tegen ontmenging of bleeding te verkrijgen. Bij getrild beton is te veel bleeding erg nadelig als het stortopper vlak nadien nog moet worden gebezemd of gevlinderd. Een lichte vorm van bleeding biedt daar - entegen een geringe bescherming tegen uitdroging en wordt daarom soms als een voordeel voor de nabehandeling gezien. Opstijven van de betonspecie in rust Betonspecie hoeft maar enkele minuten stil te staan en het begint al op te stijven. In het reologische model wordt dit beschreven als een verhoging van de yield stress, de kracht die moet worden overwonnen om de betonspecie weer in beweging te brengen. De structuuropbouw die verantwoordelijk is voor het opstijven van vloeibare betonspecie is een gevolg van de onderlinge interacties tussen de deeltjes kleiner dan 1 µm, onge - veer 5% van het cementgewicht. Hoewel tij- dens de dormante fase de hydratatiereactie zeer traag verloopt, heeft de vorming van een klein aantal hydratatieproducten op de contactpunten in dit netwerk toch een belangrijk effect op de verwerkbaarheid. Als het opstijven tenietgedaan kan worden door de betonspecie weer in beweging te brengen, spreken we van een reversibele structuuropbouw of thixotropisch gedrag (foto 10). Als de betonspecie niet zijn volle - dige vloeibaarheid kan terugkrijgen, hebben we te maken met een niet-reversibele struc - tuuropbouw. Afhankelijk van de intensiteit van de beweging is het ook mogelijk dat slechts een gedeelte van de structuurop - bouw kan worden doorbroken na een periode van stilstand. 11 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 Omdat het netwerk van vanderwaalskrach- ten zich al in enkele seconden kan herop- bouwen, worden zowel de thixotrope (tijdspanne van enkele minuten) als de niet- reversibele structuuropbouw (langer dan een kwartier stilstand) hoogstwaarschijnlijk gedomineerd door de vorming van kleine bruggetjes van hydratatieproducten tussen de korreltjes in rust. De hydratatiereactie op microniveau is niet-reversibel, maar door - dat de bruggetjes zwak genoeg zijn om te breken en opnieuw te worden gevormd, kan het resultaat op macroniveau toch reversi- bel zijn. Als de stilstand van het beton langer duurt, worden de bruggetjes van hydratatie - producten echter dusdanig sterk dat de groep van korreltjes nu blijvend aan elkaar verbonden is. De structuuropbouw in rust is erg belangrijk als we het stortopper vlak willen vlinderen. Een vlindermachine brengt na enkele uren stilstand het bovenopper vlak van de betonspecie weer in beweging door te wrij- ven en te trillen (mechanische krachten). Het doel is de toplaag verder te verdichten op een moment dat het beton eronder al vol- doende sterkte heeft om de vlindermachine te dragen. Als te vroeg of te laat wordt gevlinderd, komt de vlakheid van de vloer en de hechting van de toplaag in gevaar. De chemische reactie van het cement bepaalt de snelheid van structuuropbouw in een betonspecie. Een hogere temperatuur of hoger gehalte aan portlandklinker kunnen er voor zorgen dat het vlinderen eerder van start kan gaan. 10 Ook ketchup is een thixotrope vloeistof. Als je de glazen fles omdraait, blijft de ketchup gewoon zitten. Pas nadat je door schudden de interne structuur hebt doorbroken, vloeit de ketchup eruit 12 SEPTEMBER 2023 STANDA ARD 17 15 BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Betoniek­ abonnement is naast Betoniek Standaard ook Betoniek Vakblad. Dit is een magazine op groot formaat met artikelen over onder meer projecten, ontwikkelingen, onderzoek, regelgeving en onderwijs. Deze artikelen worden geschreven door de lezers van Betoniek zelf. Daarin wijkt Betoniek Vakblad dus af van Betoniek Standaard, dat volledig door een deskundige redactie wordt geschreven. Betoniek Vakblad verschijnt vier keer per jaar. Alle artikelen zijn te raadplegen op www.betoniek.nl. Voor leden van Betoniek is dat gratis! VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BETON VAKBL AD 2 2023 METAMORFOSE STATION EDE-WAGENINGEN ? BETON REINVENTED ? NIEUWE PCR VOOR CEMENT ? BOUW MA ASDELTATUNNELBeton in beweging BV 2-2023 Co ver.indd 1BV 2-2023 Co ver.indd 1 05-06-2 3 15: 2905-06-2 3 15: 29 TOT SLOT Wat is de magie van beton? Een bouwwerk van beton was ooit een vloeibare specie die nog in alle mogelijke vormen gegoten kon worden. Verse betonspecie blijkt echter complexer dan we op het eerste gezicht zou- den vermoeden. Door onderzoek zijn veel eigenschappen van betonspecie nader te verklaren. Een analyse van de krachten die op de verschillende deeltjes in de specie werken, legt de oorzaak bloot van wat we waarnemen. Een goed begrip helpt feno- menen zoals het verpompen, verdichten, ontmenging en opstijven beter te begrijpen en naar onze hand te zetten. LITER ATUUR? Betoniek 16/10 Het ABC van een PCE, november 2014 ? Betoniek 17/14 Hydratatiemodellen, mei 2023 ? Feys, D., Schutter, G. De, Fataei, S. Martys, N.S., Mechtcherine V., Pumping of concrete: Understanding a common placement method with lots of challenges, Cement and Concrete Research 154, 106720. ? Roussel, N., et al., The origins of thixotropy of fresh cement pastes, Cement and Concrete Research, 2012. 42(1): p. 148-157. KENNISDELING VIA BETONIEK, DANKZIJ ONZE PARTNERS Lidmaatschap 2023 Kijk voor meer informatie over onze lidmaatschappen op www.betoniek.nl/lidworden of neem contact op via klantenser vice@aeneas.nl of 073 205 10 10. Voorwaarden Je vindt onze algemene voorwaarden op www.betoniek.nl/algemene- publicatievoorwaarden-betoniek. Betoniek Standaard is onderdeel van Betoniek Platform, hét kennisplatform over technologie en uitvoering van beton. Betoniek Standaard verschijnt 4x per jaar en is een uitgave van Aeneas Media bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: BAM Infraconsult, Cement&BetonCentrum, ENCI, IJB Groep, Faber Betonpompen B.V., Heijmans, SKG-IKOB, TNO, Van Wijnen en Aeneas. Uitgave Aeneas Media bv Ruimte 4121 Veemarktkade 8 5222 AE 's-Hertogenbosch Website www.betoniek.nl Klantenservice 073 205 10 10 klantenser vice@aeneas.nl Vormgeving Inpladi bv, Cuijk Redactie 073 205 10 27 betoniek@aeneas.nl Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslis - singen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belang- hebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. © Aeneas Media bv 2023 ISSN: 2352-1090