Tunnelgietbouw in het Bajeskwartier Uitkragingen en verschillende oriëntaties The Starling vragen extra aandacht 1 Impressie The Starling (bron: Bajeskwartier Amsterdam / Beeldenfabriek) 1 28?CEMENT?8 2024 The Starling (Engels voor spreeuw) is het zuidwestelijke gebouw (gebouw D) in het hart van het Centraal Cluster van het Bajes- kwartier, aan een centraal plein. Het hoogste deel bevat 110 sociale huurwo- ningen. De drie lagere bevatten samen 75 koopwoningen met twee-, drie en vierkamer- appartementen van 45 m² tot 150 m² (waar- onder vier lofts). Op het middelhoge volume ligt een gemeenschappelijk daktuin met vrijwel 360° uitzicht op de Amstel en de stad Amsterdam. In de plint komt een gezond- heidscentrum, fitnessruimte en een winkel. Bouwkundige opzet Het hoge volume (60 m hoog) heeft een vier- kante plattegrond van 20,1 x 20,1 m², met in langsrichting (noord-zuid) drie beuken met een beukmaat van 6,7 m. Deze toren wordt deels voorzien van een souterrain en bestaat inclusief dat souterrain uit 20 bouwlagen. Aan één zijde kraagt het bouwvolume uit over het plein. In de noordwesthoek wordt een volume van 13 bouwlagen in het hoge volume ge- schoven (fig. 2). Dit middelhoge volume heeft identieke plattegrondafmetingen en beuk- maten. De woningen in dit deel zijn in oost- west georiënteerd, dus haaks op die in het hoge volume. In de oksel met de aansluiting van de hoge woontoren ligt een gezamenlijk inpandig trappenhuis met wenteltrap in een 40 m hoog atrium. Op de onderste drie bouwlagen breidt dit volumedeel zich verder uit in de richting van de bestaande gevangenismuur (westen). Onder dit deel bevindt zich een souterrain. In dit souterrain en de begane grond bevin- den zich een health centre en een fietsen- berging. In de bovenste laag bevinden zich patiowoningen (inpandig patio). In de zuidwesthoek is een zevenlaags L-vormig volume met plattegrond tegen het hoge volume gepositioneerd. Ook hier be- draagt de beukmaat 6,7 m. Vanwege de L-vorm ontstaat in het hart een binnenhof. Ook dit deel heeft een souterrain met een fietsenkelder. Draagconstructie hoog volume De draagconstructie van de hoge toren is opgebouwd uit ter plaatse gestorte betonnen woningscheidende wanden (h.o.h.-afstand 6,7 m, 250 mm dik) en breepdlaatvloeren (280 mm dik). De wandenstructuur is van boven naar beneden zo veel mogelijk door- gezet, waardoor een heldere structuur met een rechtstreekse krachtsafdracht ontstaat. In de langsgevel (oostzijde) bestaat de dragende lijn uit betonnen gevelpenanten in combinatie met versterkte stroken (fig. 3). De breedte van de penanten is mede geba- seerd op het constructieve ontwerpvertrek- punt dat de gevel voor circa 30% tot 40% moet bestaat uit betonnen wandschijven. De gehele woontoren werkt vanuit construc- tief oogpunt als één geheel en wordt dan ook ongedilateerd uitgevoerd. In het hart van het hoge volume ligt in de kern het trappenhuis en liftpartij. De stabiliteit in de hoofdrich- IR. RONALD WENTING RO Senior Adviseur Constructies ABT ING. STEPHAN TOONEN Projectleider ABT auteurs Een van de nieuwe woongebouwen in het Bajeskwartier is The Starling, gevormd door vier in elkaar geschoven volumes van verschillende hoogtes. In afwijking van het definitief ontwerp is het project uitgevoerd in tunnelgietbouw. Extra aandacht ging hierbij uit naar de uitkragingen en de verschillen in oriëntaties van de beuken. CEMENT 8 2024 ?29 N ting wordt geborgd door de woningscheiden- de wanden. De stabiliteit haaks hierop wordt geborgd door een aantal wanden in die rich- ting. Door het grote aantal deursparingen in deze wanden werken voor de stabiliteit in deze richting ook een aantal wanden in de middelhoge en lage woontoren mee (fig. 4). Aan de zijde van het plein liggen de wanden op de onderste bouwlaag circa 2,0 m terug, waardoor aan deze zijde een uitkra - ging ontstaat (fig. 5). Deze uitkraging wordt opgevangen door de bovenliggende wand - schijf in de middenbeuk, en door uitkragen- de versterkte stroken in iedere verdieping in de oostgevel. De wandschijf wordt ingezet als verdiepingshoge wandligger. Belangrijk aan - dachtspunt waren de deursparingen, die de wandligger aanzienlijk verzwakken. Rondom de woontoren zijn prefab betonnen uitkragende glazenwasbalkons aanwezig met een beperkte diepte. Aan de westzijde is een ruim uitkragende prefab betonnen balkon voorzien, met een diepte van circa 1,8 m. Draagconstructie middelhoog en laag volume De draagconstructie van het middelhoge volume bestaat tevens uit woningscheidende wanden (h.o.h.-afstand 6,7 m, 250 mm dik) en breepdlaatvloeren (280 mm dik). Tussen de woningen aan zuid- en westzijde bevindt zich een gang (fig. 4). Aan weerszijden van de gang bevinden zich kopse wanden, die worden uitgevoerd in beton, ten behoeve van de stabiliteit van dit bouwdeel in noord-zuidrichting. De structuur loopt grotendeels van boven naar beneden door, tot in het souter- rain. Zoals eerder aangegeven breidt dit volumedeel zich over de onderste drie bouwlagen uit richting de bestaande gevan- genismuur, ten behoeve van de patiowonin- gen en functies in het souterrain. De kelder- bak voor het souterrain wordt gevormd door betonnen wanden met een dikte van 300 mm en een waterafsluitende betonvloer met een dikte van 300 mm. Aan de westflank is het fundament van de bestaande gevangenismuur aanwe- zig. Vanuit het masterplan is ervoor gekozen, onder meer in verband met kosten, dit fun- dament in tact te laten en de bovengelegen gebouwstructuur met uitkragende betonnen balken op te vangen. Rondom de woontoren zijn prefab betonnen uitkragende glazenwasbalkons aanwezig met een beperkte diepte. Aan de west- en noordzijde is een ruim prefab-be- tonnen balkon voorzien met een diepte van circa 1,8 tot 2,0 m. De draagconstructie van het laagste volume is een voortzetting van de structuur van het middelhoge volume. Tunnelgietbouw Na afronding van het definitief ontwerp is vanuit de aannemer een voorkeur voor 2 The Starling (gebouw D) bestaat uit een ensemble van een hoog, middelhoog en laag bouwvolume (bron: Arons & Gelauff Architecten) In de langsgevel van de hoogbouw bestaat de dragende lijn uit betonnen gevel- penanten en versterkte stroken 2 PROJECTGEGEVENS project Bajeskwartier Amsterdam, The Starling (gebouw D) opdrachtgever/ projectontwikkelaar Bajes Kwartier Ontwikkeling C.V. (samenwerkingsverband AM, AT Capital en Schröders Capital) samen met de Alliantie architect Arons en Gelauff constructieve uitwerking ABT en BAM Advies & Engineering. aannemer Hillen & Roosen bekistingsleverancier Klink Bekistingen 30?CEMENT?8 2024 breedplaatvloer:d=280mm betonnen wandpenanten dragende gevel: -250*1600mm2 betonnen versterkte strook:600*280mm2 wapeningop de breedplaat - breedte wandschijven,d=250mm -ca. 35-40% geveldichtheid - maximale overspanningca. 2,4m bijvoorbeeld: - penantbreedte 1600mm + raam 2400mm; - penantbreedte 1200mm + raam 1800mm; betonnen wanden: d=250mm uitkragende gebouwhoek versterkte strook/verdieping 600*280mm2 betonnen gevelpenanten boven elkaar positioneren betonnen gevelpenanten afstemmen op onderliggende lagen - zie bouwlagen 7-11 uitkragendeprefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven uitkragendeprefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven breedplaatvloer:d=280mm betonnen wandpenanten dragende gevel: -250*1600mm2 betonnen versterkte strook:600*280mm2 wapeningop de breedplaat - breedte wandschijven,d=250mm -ca. 35-40% geveldichtheid - maximale overspanningca. 2,4m bijvoorbeeld: - penantbreedte 1600mm + raam 2400mm; - penantbreedte 1200mm + raam 1800mm; betonnen wanden: d=250mm uitkragende gebouwhoek versterkte strook/verdieping 600*280mm2 uitkragendeprefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven uitkragendeprefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven uitkragendeprefab betonnen balkonplaat d=200/250mm bevestigt met Isokorven 3 Typische constructieve plattegrond hoge woontoren The Satrling (bron: ABT) 4 Plattegrond verdieping 2-6 (bron: ABT) 3 4 CEMENT 8 2024 ?31 N N 5 6 In het hoge gebouw liggen de wanden op de onderste bouwlaag 2,0 m terug, waardoor een uitkraging ontstaat 5 3D-weergave constructie, met de oostgevel en de uitkraging (bron: ABT) 6 Tunnelbekisting The Starling (foto: ABT) oostgevel uitkraging 32?CEMENT?8 2024 N Legenda Tunnel A T0301-A Tunnels storten Sparing Stellen/sluiten wand Storten wand Tunnels gestort Stellen prefab Tunnel B T0302-A Tunnel C T0303-A dag 2 dag 5 dag 9 dag 3 dag 6 dag 10 dag 4 dag 8 dag 11 7 7 Inzet van de tunnels (bron: Hillen & Roossen / Klink Bekistingen) CEMENT 8 2024 ?33 tunnelgietbouw uitgesproken, met name in verband met de identieke beukmaten (zie ook artikel 'Één project, verschillende bouwsystemen', elders in dit nummer). Hierbij worden in een dagelijkse cyclus wan- den en vloeren tegelijkertijd gestort (foto 6). De haalbaarheid van de toepassing van dit bouwsysteem is onderzocht. Daarbij is gekeken naar routing van de tunnelbekis - ting, de beukmaten, de benodigde installatie- technische voorzieningen en de bouwtijd. Uit dit onderzoek bleek dat tunnelgietbouw goed mogelijk was. De opzet in het DO, die uitging van wanden-breedplaat, leende zich hier goed voor en het constructief ontwerp is in de nieuwe opzet gevolgd. Aandachtspunt was de aansluiting van de dwarswanden op de tunnel en een goede routing van de tunnel. Er is gekozen voor een aanpak waarbij in basis drie tunnelbekistingen naast elkaar worden gebruikt. Met drie tunnelkisten konden de monteurs van verschillende disci- plines tegelijk hun werk doen en in een 'treintje' achter elkaar door werken, in een continue bouwstroom. Globaal werden twee tunnels op één dag gestort. Bij de derde tun- nel werden voorbereidingen getroffen voor de volgende dag. De onderste lagen van het woongebouw zijn gerealiseerd in een cyclus van 11 dagen, terwijl de lagen in het deel van de hoge toren een cyclus van 6 dagen hadden (de routing is weergegeven in figuur 7). De verschillende oriëntaties van de wanden maakten tunnel- gietbouw minder efficiënt 8 9 8 Het leidingwerk en de luchtkanalen worden elders op de bouwplaats op de onderwapening aangebracht. Wanneer de tunnel gereed is wordt het geheel ingehezen op de tunnel (foto: ABT) 9 Detail bevestiging prefab balkons (bron: Schöck) 34?CEMENT?8 2024 De installateurs brachten op maaiveldniveau, op de onderwapening, het leidingwerk in de vloeren aan, waarna de wapeningsploeg bovenwapening aanbracht. In zijn geheel werd dit vervolgens op het dek van de tunnel geplaatst (foto 8). Aansluitingen wanden?Tunnelgietbouw is vooral effectief als alle beuken van de wo- ningen wat betreft maatvoering gelijk zijn. Of in ieder geval het overgrote deel. Dit is in de plattegrond van de woontoren het geval. De verschillende oriëntatie van de wanden maakten het proces van tunnelgietbouw echter minder efficiënt. Door deze variatie in oriëntatie zijn er namelijk veel aansluitin- gen van wanden dwars op de tunnelstruc- tuur. Samen met de benodigde dwarswan- den voor de stabiliteitsvoorzieningen zorgt dit voor een verstoring in het bouwproces. Om de dwarswanden te realiseren zijn in de wanden stekkenbakken ingebracht. Ter plaatse van de dwarswanden is in het vloergedeelte van de bekisting een strook opengehouden (zie gele delen figuur 7), die zijn afgezet met haringraatstaal. De wand- wapening voor deze dwarswanden is dóór deze openingen aangebracht. De wand werd vervolgens ? nadat de rest van de tunnel was gestort ? inclusief de open strook in de vloer afgestort. IDocksysteem Door uitvoering in tunnelgietbouw is het nodig de prefab balkons achteraf te monte- ren. Dit omdat de balkons bij montage voor- af in de weg zouden zitten bij het uitrijden van het tunnelsegment. Om dit mogelijk te maken, is het zogenoemde IDock-systeem (Schöck) toegepast. Hierbij worden met kunststof bakken open sleuven in de beton- vloer gerealiseerd. Daarin worden de bal- kons via stekken die uit het prefab element steken, verankerd. Ten behoeve van koude- brugonderbreking zijn de prefab elementen geleverd met ingebouwde Isokorf-elemen- ten. Na het stellen van de balkons worden de sleuven met K70-gietmortel vastgezet. Afhankelijk van de omstandigheden zijn de balkons al na 24 uur volledig belastbaar. Tot slot De tunnelkist heeft inmiddels (november 2024) het hoge torendeel bereikt. De komen- de maanden worden de bovenste bouwlagen gerealiseerd. Dit deel heeft een bouwtijd van slechts zes dagen per bouwlaag. De ver- wachting is dan ook dat al in het eerste kwartaal van 2025 het hoogste punt wordt bereikt, waarna de verdere afbouw kan be- ginnen. Op naar de eindsprint!? 11 10 10 Staven vanuit het balkon worden verankerd in sparingen in de vloer (foto: ABT) 11 Aangieten van de sleuven (foto: ABT) CEMENT 8 2024 ?35