Nabehandeling essentieel voor kwaliteit beton OPNIEUW A ANDACHT A AN NABEHANDELING IN STUTECH-STUDIER APPORT Auteurs Marc Ottelé, TU Delft, fac. CiTG | Mark van der Wolf, Ballast Nedam Infra Projects 1 Nabehandelen met behulp van folie De essentie van het goed nabehandelen van beton is al vaak besproken. Nabehandeling is noodzakelijk voor beton met een lange levensduur en een mooi uiterlijk. Een CROW-onderzoek naar betonaantasting in combinatie met mosgroei was aanleiding het thema nogmaals te bestuderen. Resultaat is een nieuw studierapport van Stutech-studiegroep 68 'Nabehandeling'. 14 VAKBL AD 1 2023 14. Nabehandeling essentieel voor kwaliteit beton.indd 14 13-03-23 13:21 I n de praktijk blijkt de kennis van nut en noodzaak van nabehandelen binnen een belangrijk deel van de betonsector te zijn weggezakt. Het besef van de gevolgen van niet of slecht nabehandelen is er onvoldoende. Bij specialisten is die kennis vaak wel aanwezig, maar dat geldt vaak niet voor degenen die in de praktijk voor de nabehandeling moeten zorgen. Oorzaken zijn onder meer tijdsdruk, kosten en de tendens dat veel 'aan de markt wordt overlaten'. Dit was, samen met het verschijnen van CROW-rapport ' Verkennend onderzoek naar betonaantasting in combinatie met mosgroei', aanleiding Stutech-studiegroep 68 op te star - ten. Deze studiegroep begon in 2019, 35 jaar na het verschijnen van het eerste Stutech-rapport 7 over nabehandeling, met als doelstelling: "Bestaande inzichten in de nabehandeling van beton te toetsen, uit te breiden en daar waar nodig te komen tot nieuwe aanbevelingen, mede in relatie tot nu gangbare mengsel- samenstellingen." Het eindrapport, Stutech- rapport 36, is eind 2022 verschenen. Hoewel nabehandeling van beton ruim beschreven staat in de literatuur, zijn door de Stutech- studiegroep meerdere aandachtspunten naar voren gekomen die in de dagelijkse praktijk nogal eens worden veronachtzaamd. Na een toelichting op nut en noodzaak van nabehan- delen, worden de belangrijkste aandachts - punten in dit artikel nader toegelicht. NABEHANDELEN Nadat betonspecie is verwerkt (gestort, ver - dicht en afgewerkt) is een laatste bewerking nodig: het nabehandelen. Het belangrijkste doel daar van is te voorkomen dat de verhar - dende betonspecie en ver volgens het jonge beton voortijdig uitdrogen (g. 2). Door vocht - verlies in de opper vlaktelaag zou namelijk de chemische reactie tussen cement en water voortijdig stoppen. Dit veroorzaakt poreuze en stuivende betonopper vlakken die minder sterk en minder duurzaam zijn. Een correcte en vol- doende lang volgehouden nabehandeling van betonopper vlakken is noodzakelijk om de gewenste duurzaamheid te bereiken. Daarmee heeft het ook een grote invloed op de milieu- impact (sustainability). Denk aan het beperken van renovatie, beheer en onderhoud en moge - lijk toekomstig hergebruik. Bekende methoden om na te behandelen zijn het afdekken van het opper vlak met een folie STUTECH-STUDIEGROEP 68 Stutech-studiegroep 68 bestond uit een brede vertegenwoordiging uit de sector: ? Marc Ottele (TU Delft, voorzitter, redactieteam) ? Angelo Saraber (RWS, redactieteam) ? Mark van der Wolf (Ballast Nedam, secreta- ris, redactieteam) ? Ronald de Vree (rapporteur, redactieteam) ? Arjan Cheizoo (BAM Infra) ? Edward Ermens (Nebest) ? Patrick Holthuizen (TU Delft) ? Hans Huppertz (Cugla) ? Harry Kouwenhoven (BTE Groep, Mentor Stutech) ? Jeroen van Oosten (Heijmans Infra) ? Mario de Rooij (TNO) ? Wim Segers (RWS GPO) ? Maarten Swinkels (SGS Intron) ? Jurjen Talsma (Kwaliteitsdienst beton) ? Jack Theunissen (TBS-SVA Groep) ? Nico Vonk (Ecocem) 2 Nabehandelen voorkomt uitdroging van beton 3 Aanbrengen curing compound. Bron Peter de Koning 15 VAKBL AD 1 2023 14. Nabehandeling essentieel voor kwaliteit beton.indd 15 13-03-23 13:21 (foto 1) of een natte jute deken. Ook is het mogelijk een curing compound op te spuiten of water op het opper vlak te vernevelen (foto 4). Het langer laten staan van de bekisting is de eenvoudigste en beste nabehandeling met name voor wanden (foto 5). NABEHANDELINGSTIJD EN -KL ASSEN Belangrijk is de duur dat moet worden nabe- handeld. Die hangt af van de ontwikkeling van de eigenschappen van de buitenhuid van beton. Zodra die buitenhuid voldoende dicht is, kan de nabehandeling worden gestopt. Om hier meer handen en voeten aan te geven is er de nabehandelingsklasse. In de uitvoerings- norm NEN-EN 13670 worden vier klassen onderscheiden: 1 t/m 4. Afhankelijk van de klasse moet er tot een bepaald percentage van de 28-daagse karakteristieke druksterkte worden nabehandeld. De nabehandelingsklasse die moet worden toegepast, moet door de ontwerper worden vermeld in de uitvoeringsspeci catie. Sterkteontwikkeling Bepalend voor de nabehandelingsduur is zoals gezegd de sterkteontwikkeling van het beton. Om hier een beeld van te krijgen wordt bij voor-keur de methode van gewogen rijpheid toege- past. Bij gebruik van gewogen rijpheid moet een recente ijkgra ek voor het desbetre ende beton beschikbaar worden gesteld conform NEN 5970. Er zijn ook enkele andere methoden om de sterkteontwikkeling te bepalen. Voor alle methoden geldt dat het noodzakelijk is dat bekend is bij welke druksterkte de nabehande- ling kan worden gestopt. Dit moet in de uitvoe- ringsspeci caties worden opgenomen. Tabellen F.1, F.2 en F.3 Als geen nauwkeurige methode wordt gebruikt voor het bepalen van de betonsterkte in de dekkingszone, kan gebruik worden gemaakt van de tabellen F.1, F.2 en F.3 uit de bijlage F van NEN-EN 13670. In deze tabellen wordt de nabehandelingsperiode in dagen gegeven op basis van opper vlaktetemperatuur (o.b.v. bui- tentemperatuur of gemeten door middel van thermokoppel in het betonopper vlak) en ont-wikkeling van de waarde 'r '. Deze r-waarde geeft de verhouding weer tussen de 2-daagste en de 28-daagse sterkte. Hij moet op de a e- verbon worden vermeld of op een andere manier voorafgaand aan de stort aan de afne- mer bekend worden gemaakt. Helaas is hier- van in de praktijk nauwelijks sprake. Tabel F.1, F.2 en F3. is er voor respectievelijk nabehandelingsklasse 2, 3 en 4. Als voorbeeld is in tabel 2 in dit artikel tabel F.2 weergegeven. De nabehandelperiode (dagen) kan bij gemid- delde en traag verhardende mengsels, afhan- kelijk van de buitentemperatuur, wel eens 4 tot 18 dagen bedragen. INVLOED BINDMIDDEL EN OVERIGE GRONDSTOFFEN De huidige normen voor nabehandelen zijn gebaseerd op bindmiddelen en grondsto en waar veel er varing mee is. Op basis van duur- zaamheidsoverwegingen worden in beton meer en meer bindmiddelen met minder of zelfs helemaal geen portlandcementklinker toegepast. Hierdoor kan een adequate nabe- handeling kritischer worden (lange termijn eigenschappen van deze bindmiddelen zijn nog onvoldoende bekend). De vraag rijst of de nor- men voor nabehandelen ook op (nieuwe) bind- middelen van toepassing zijn. Zeer waarschijn- lijk is dit niet het gevale en wordt nabehandeling zeer waarschijnlijk kritischer. De Stutech-studiegroep meent dat hier op korte termijn nader onderzoek voor zal moeten worden uitgevoerd. NABEHANDELEN De de nitie en omschrijving van nabehande- ling is in het nieuwe Stutech-rapport 36 inte- graal overgenomen vanuit Stutech-rapport 7 (1987). Deze luidt: Nabehandelen is de verzameling van acties, die worden uitgevoerd om vroegtijdige uitdroging van het verse betonoppervlak tegen te gaan met als doel de hydratatie ook in de betonhuid zodanig te laten doorlopen dat ook daar een dichte betonstructuur wordt verkregen. 4 Het spuiten van curing compound of het vernevelen van water op het opper vlak 5 Het langer laten staan van de bekisting is de eenvoudigste en beste nabehandeling met name voor wanden Aanbevolen wordt nut en noodzaak van een extra milieuklasse XM (mechanische aantasting) te onderzoeken Tabel 1. Nabehandelingsklassen (Tabel 4 uit NEN-EN 13670) NABEHANDELINGS- KL ASSE 1NABEHANDELINGS- KL ASSE 2NABEHANDELINGS- KL ASSE 3NABEHANDELINGS- KL ASSE 4 Periode (h) 12 * NV TNV TNV T Percentage van de gespeci ceerde karakteristieke druk- sterkte na 28 dagen NV T 35%50%70% * Mits de zetting niet meer dan 5 h bedraagt en de oppervlaktetemperatuur van het beton 5 °C of hoger is 16 VAKBL AD 1 2023 14. Nabehandeling essentieel voor kwaliteit beton.indd 16 13-03-23 13:21 Om die zelfde duurzaamheidsredenen komen er steeds meer nieuwe secundaire grondstoen op de markt om het beton te verduurzamen. Wat dit voor invloed heeft op de nodige nabehande- ling moet ook verder worden onderzocht. CURING COMPOUNDS: WERKING EN EFFECTIVITEIT Een curing compound lijkt op het eerste gezicht een pragmatische manier om beton na te behandelen. Men spuit een vloeistof op een pas gestort betonopper vlak, waardoor de ver - damping van water uit het jonge beton afge - remd wordt. Maar de conclusie uit de Stutech- studie is dat het aanbrengen van een curing compound niet automatisch leidt tot de gewenste eigenschappen in de betonhuid. Er moet extra aandacht worden besteed aan de eectiviteit en de praktische uitvoerbaarheid van het aanbrengen van een curing compound en aan de kwaliteitscontrole van zowel het product zelf als de aangebrachte laag op het betonopper vlak. Er blijken veel onduidelijkheden te zijn, zoals: ? Wat is de prestatie van een curing com- pound? Hoeveel water kan alsnog uit het beton verdampen ondanks de aangebrachte laag curing compound? Er zijn verschillende typen curing compound beschikbaar op de markt. Deze hebben verschillende eigen- schappen en leveren daardoor ook verschil- lende prestaties. ? Hoe dik moet de laag curing compound ten minste zijn? ? Wat is de juiste manier van applicatie van de curing compound? Welke methode resul- teert in een volledig gesloten lm en ver - eiste laagdikte op het opper vlak? ? Is de curing compound geschikt voor toe - passing op horizontale (bijv. vloeren) en/of verticale vlakken? ? Hoe wordt beoordeeld of de juiste hoeveel- heid curing compound per m 2 is aange - bracht, zowel horizontaal als verticaal? ? Hoe lang gaat de curing compound het ver - dampen van water uit het betonopper vlak tegen en wanneer is her-applicatie noodza- kelijk? ? Hoe slijtvast is die curing compound tijdens de werkzaamheden na het aanbrengen van de curing compound, bijvoorbeeld als erover wordt gelopen? ? Afhankelijk van het type en de weersom- standigheden zal de aangebrachte laag na verloop van tijd verdwijnen. Hoelang dat duurt, is onbekend en zal mogelijk per pro- duct en type curing (werkzame bestandde - len) verschillen. De term curing compound is een algemeen begrip; er zijn veel typen curing compound op de markt. Verschillende typen hebben elk hun eigen werkzame stof en daarmee verschil- lende eigenschappen en prestaties. Specica- ties moeten worden vastgesteld over het vochtvasthoudend vermogen, werkingsduur, methode van applicatie en registratie en ove - rige van belang zijnde eecten op het beton maar ook op de omgeving (milieu-impact). Een manier om de prestaties van curing compound vast te leggen is de zogenoemde curing eci- ency index. CURING EFFICIENCY INDEX Er is een prenorm voor de beoordeling van de werkzaamheid van curing compounds (NPR-CEN/TS14754-1). Met de in deze norm beschreven methode wordt de prestatie 'curing eciency index' bepaald. Als de waarde daarvan gemiddeld groter is dan 70% over een voorgeschreven periode, wordt de curing compound volgens NEN 8670 geacht geschikt te zijn voor het nabehandelen van beton. Er zijn echter de nodige vragen met betrekking tot curing eciency index. Zo is niet duidelijk of het de juiste bepalingsmethode is om na te gaan of de curing compound wel voldoende blijft werken. Als bij- voorbeeld uit de meting van de curing eciency index blijkt dat na 72 uur de gemeten waarde lager is dan 70%, betekent dat dan dat in de praktijk na 72 uur opnieuw een laag moet worden aangebracht? En hoelang duurt het dan dat die combinatie van een eerste en tweede laag niet meer voldoende is? Ook is niet duidelijk of de methode waarmee het vochtvasthoudend vermogen wordt bepaald wel maatgevend is in alle toepassingen. De methode is gebaseerd op een meting op een proefstuk waarin een CEM I wordt gebruikt. De vraag is of dezelfde curing eciency index wordt gevonden als bijvoor - beeld het veel in Nederland toegepaste CEM III/B wordt gebruikt. Mocht bij gebruik van een ander cement of bindmiddel een andere waarde voor de curing eciency index worden gevonden, dan is de in NPR-CEN/TS14754-1 beschreven methode dus niet in het algemeen geschikt voor de beoordeling van een curing compound. In dat geval zou voor elk cement of bindmiddel de curing eciency index van een curing compound bepaald moeten worden. De Stutech-studiegroep is van mening dat hier - voor aanvullend onderzoek nodig is. Helaas is gebleken dat van de meeste op de markt zijnde curing compounds de curing eciency index niet is bepaald of het wordt slechts sporadisch gedaan op basis van een 'eigen' aangepaste of andere richtlijn. De vraag is of de normen voor nabehandelen ook op (nieuwe) bindmiddelen van toepassing zijn Tabel 2. Tabel F.2 uit NEN-EN 13670 nabehandelingstijden voor nabehandelingsklasse 3 OPPERVL AK TETEMPER ATUUR VAN HET BETON (T), °C MINIMALE NABEHANDELINGSPERIODE, DAGEN a Ontwikkeling van de betonsterkte c, d (fcm2/fcm28 ) = r Snel r 0,50 Gemiddeld 0,50 > r 0,30Tr aag 0,30> r 0,15 t 25 1,52,53,5 25 > t 15 2,047 15 > t 10 2,5712 10 > t 5 b 3,5 918 a Plus een eventuele periode na zetting indien deze langer duurt dan 5 h. b Bij temperaturen lager dan 5 °C behoort de duur te worden verlengd met een periode gelijk aan de tijd waarin de temperatuur lager was dan 5 °C. c De ontwikkeling van de betonsterkte is de verhouding tussen de gemiddelde druksterkte na 2 dagen en de gemiddelde druksterkte na 28 dagen, bepaald uit initiële beproevingen of gebaseerd op bekende prestaties van beton met vergelijkbare samenstelling (zie EN 206-1) . d Voor een zeer trage ontwikkeling van de betonsterkte behoren speciale eisen te worden gegeven in de uitvoeringsspecicatie. 17 VAKBL AD 1 2023 14. Nabehandeling essentieel voor kwaliteit beton.indd 17 13-03-23 13:21 COÖRDINATIE EN INFORMATIEOVERDR ACHT De ontwerpende en uitvoerende partijen moeten vooraf vaststellen wie binnen het uitvoerings- team verantwoordelijk is voor het voorbereiden, de toe te passen nabehandelingsmethode en -materialen en het uitvoeren van een deugdelijke nabehandeling en handhaving. Dit moet voor elk betonopper vlak/-onderdeel worden vastgelegd in de uitvoeringsspecicatie(s). Daarbij gaat het om de nabehandelingsklasse, hoe er wordt nabehandeld, eventuele noodzaak om jong beton te beschermen tegen agressieve stoen en eventuele speciale nabehandelingseisen. Een en ander in overeenstemming met artikel 8.5 van NEN-EN 13670. De uitvoeringsspecicaties moeten door of namens de ontwerpende partij worden verstrekt PRESTATIES CURING COMPOUNDS Samengevat is het volgende noodzakelijk voor het toepassen van curing compounds: ? De prestatie van de curing compound dient te worden getest zoals omschreven in NPR- CEN/TS 14754-1. ? Op het productinformatieblad van de curing compound moet voldoende informatie aan- wezig zijn over de verwerking en de werking van curing compound. Het volgende moet worden vermeld: - De applicatiemethode van de curing compound. - Het noodzakelijke verbruik van de curing compound per m 2. - Informatie over hoe vaak de curing com- pound opnieuw aangebracht moet wor - den, afhankelijk van de periode dat de curing compound een (gemiddeld) vocht - vasthoudend vermogen 70% heeft. - Zaken die de werking van de curing com- pound negatief beïnvloeden (beloop- baarheid, weersomstandigheden, etc.) - Verwerking op verticale oppervlakken of boven het hoofd (bijvoorbeeld onderkant van horizontale delen). - Nadelige eecten van het toepassen van de curing compound, zoals hechting van coating op het oppervlak, verkleuring van het beton, hechting van beton aan wape - ningsstaal, stortnaden etc. ? De veiligheid en gezondheidsaspecten van de curing compound moeten in een Material Safety Datasheet (MSDS) beschikbaar zijn. N ab ehandelen van b eton - stroomschema W ie W at Hoe Projectleiding - Benoem coö rdinator nab ehandeling - W erkvoorb ereiding/uitvoering/Q C? ? Ontwerp - Stel de nab ehandelingsklasse vast - N EN -EN 1 3 6 7 0 + N EN 8 6 7 0 ; N EN 8 0 0 5; ROK; CU R -aanb eveling 1 0 0 ? Ontwerp, werk-voorb ereiding en b etoncentrale - Stel methode b epaling nab ehandelingsduur vast - N EN -EN 1 3 6 7 0 ; N EN 8 0 0 5; ROK T heoretisch/rijpheid/vaste waarde ? - Stel de b etoneigenschappen vast - r-waarde; ijklijn; c -waarde ? W erkvoorb ereiding - Stel de theoretische nab ehandelingsduur vast - N EN -EN 1 3 6 7 0 ; N EN 8 0 0 5; ROK T heoretisch/rijpheid/vaste waarde ? Ontwerp en werk-voorb ereiding - Stel de nab ehandelingsmethode voor alle oppervlakken vast van het te storten onderdeel ? ? Is het oppervlak b ekist en kan de b ekisting tijdens de gehele nab ehandelingsduur b lijven staan? ??\ o Laat de b ekisting staan o Z org ervoor dat oppervlakken die niet b ekist z ijn ook worden nab ehandeld ???? Is het mogelijk het oppervlak van het gestorte b eton volledig af te dekken met folie? ?? \ o D ek het oppervlak af met folie o Z org dat het b eton is afgesloten z odat geen lucht langs het b eton kan stromen o Controleer gedurende de gehele nab ehandelingsduur of de folie het b eton nog goed afsluit ???? Is het mogelijk het oppervlak van het gestorte b eton volledig af te dekken met jutte en nat te houden? ??\ o D ek het oppervlak af met jutte en maak het nat o Controleer gedurende de gehele nab ehandelingsduur of de jutte nog nat is o Breng wanneer nodig ex tra water aan ???? Is het mogelijk het oppervlak van het gestorte b eton volledig nat te houden? ??\ o Maak het b eton nat o Controleer gedurende de gehele nab ehandelingsduur of het b eton nog nat is o Breng wanneer nodig ex tra water aan ???? Pas een curing compound toe waarvan de geschiktheid is aangetoond. \ o Stel vast welke curing compound kan worden toegepast (merk en type) o Stel vast hoeveel curing compound per m 2 geb ruikt moet worden conform productb lad o Stel vast hoe vaak de curing compound opnieuw moet worden aangeb racht o Controleer gedurende de gehele nab ehandelingsduur of er nog voldoende curing compound op het b eton aanwez ig is o Breng wanneer nodig opnieuw curing compound aan Ontwerp en werk - voorb ereiding - Bereid de nab ehandeling voor ? U itvoering - Voer het b etonwerk uit ? U itvoering - Pas de nab ehandeling toe en start met de registratie en controle ? ? ? ? Is de nab ehandeling nog effectief? ??\ Is de theoretische nab ehandelingsduur nog van toepassing? ??\ Is de werkelijke nab ehandelingsduur b ereikt? ?? ???? ???? ???? Herstel de nab ehandeling Stel de nab ehandelingsduur b ij Ga door met nab ehandelen U itvoering - Stop met nab ehandelen ? W erkvoorb ereiding en uitvoering - Archiveer de gegevens 6 Processchema voor het nabehandelen van beton, zoals door de Stutech studiegroep is uitgewerkt aan de aannemer (NEN 8670 art. 4.2.5). Ten behoeve van de uitvoering moeten de uitvoe - ringsspecicaties worden vertaald naar een werkplan, waarin een praktische invulling wordt gegeven aan de uitvoeringsspecicaties. Daar - naast moeten keuringsplannen worden opge - steld. Met de keuringsplannen wordt geborgd dat de werkplannen worden uitgevoerd. De werkplannen en keuringsplannen worden opge - steld door de aannemer (NEN 8670 art. 4.2.5). Om het gehele proces inzichtelijk te maken, heeft de studiegroep een stroomschema opge -steld dat als hulpmiddel gebruikt kan worden om het proces van nabehandelen in goede banen te leiden (g. 6). KENNIS VAN NABEHANDELEN Om het kennisniveau over nabehandelen weer op peil te krijgen moet het onderwerp beter worden ingebed in het onderwijs. In samen- werking met de sector moet worden geïnven- tariseerd hoe kennisniveau en bewustwording kunnen worden verbeterd. Iedereen die betrokken is bij beton ? ontwerpers, werk - 18 VAKBL AD 1 2023 14. Nabehandeling essentieel voor kwaliteit beton.indd 18 13-03-23 13:21 WEBINAR NABEHANDELEN In november 2022 was er een webinar over Nabehandelen, georganiseerd door Betoniek en Betonhuis. Jurjen Talsma (Kwaliteitsdienst beton) en Frans Pere (Tillman Construction Che- micals) lichtten het belang en de mogelijkheden van nabehandelen toe, inclusief de laatste inzichten. Leden van Betoniek en Betonhuis kun- nen dit webinar terug kijken op www.betoniek.nl/ webinar-nabehandelen-terugkijken voorbereiders, uitvoerders, producenten van beton, degenen die het nabehandelen uitvoe - ren en controleren ? moet bewust worden gemaakt wat de eigen bijdrage is aan de pres - tatie van het eindproduct. Voor iedereen moet duidelijk worden wat een goede betonhuid betekent voor de prestaties er van. Dit gaat ver - der dan het simpel volgen van een norm of een uitvoeringsvoorschrift. Daarbij moeten de nadelige gevolgen van een slechte nabehan- deling voor het voetlicht worden gebracht. Hier is niet alleen een rol weggelegd voor de Betonvereniging en studieverenigingen zoals Stutech, Stubeco, Stub, maar ook technische- en vakopleidingen zoals mbo, hbo en wo. Uiteindelijk zou het kunnen leiden tot een nieuwe CROW-CUR-Aanbeveling, die net als de oude CUR-Aanbeveling 31 zorgt voor een verdieping van de kennis en waarin aanvul- lende eisen bij het gebruik van curing com- pounds zijn opgenomen. Hiermee kan nabe - handelen explicieter worden opgenomen in specicaties en bestekken. A ANBEVELINGEN Naast eerder genoemde vragen doet de Stutech- studiegroep in haar rapport een aantal aanbeve - lingen. Deze worden hieronder toegelicht. Coördinator nabehandeling Gebrekkige communicatie tussen alle betrok - kenen bij het proces van nabehandelen wordt als een knelpunt er varen. Om die reden advi- seert de studiegroep om een coördinator nabehandeling aan te stellen. Deze is verant - woordelijk voor het gehele proces van nabe - handelen en is een belangrijk instrument om het proces te bewaken en borgen. Certicatie curing compound De Stutech-studiegroep is van mening dat er behoefte is aan meer duidelijkheid over de eigenschappen en de gegarandeerde kwaliteit van curing compounds. Gepleit wordt voor een certicatiesysteem voor curing compounds. Certicatie kan op basis van het systeem van beoordelingsrichtlijnen (BRL). In een derge - lijke beoordelingsrichtlijn moeten ten minste de volgende aspecten opgenomen zijn: ? Testmethoden en keuringsfrequenties; ? Opgave van vochtvasthoudend vermogen op alle gemeten tijdstippen; ? Eisen omtrent de inhoud van het product - informatieblad; Meetmethode nabehandelingsperiode Een beter inzicht in de nauwkeurigheid en de uitvoerbaarheid van onderzoek waarmee de eigenschappen van het beton, met name de sterkte maar bij voorkeur ook de porositeit of de permeabiliteit, in de buitenhuid kunnen worden vastgesteld, is wenselijk. Deze eigenschappen zijn een criterium waarop kan worden geba- seerd of er lang genoeg is nabehandeld. Een praktische niet-destructieve methode om achteraf op de bouwplaats en/of de betonfabriek vast te stellen of er voldoende is nabehandeld, is (nog) niet beschikbaar. Hier liggen mogelijkhe - den voor verder onderzoek en ontwikkeling. In de verschillende normen worden meetmetho- den aangegeven waarmee dat op basis van de sterkte van het beton kan worden vastgesteld. Het zijn vrijwel alle indirecte methoden, zoals de ontwikkeling van de rijpheid of de verhardings - proef. Daarbij zijn drie knelpunten vastgesteld: 1. Als beton niet of slecht wordt nabehandeld, geven deze indirecte methoden daarover geen uitsluitsel. De buitenhuid kan volledig zijn uit - gedroogd terwijl de rijpheid of de verhardings - proef de indruk wekt dat het allemaal prima is. 2. Zijn de methoden nauwkeurig genoeg om het verschil tussen 50 en 70% van de karak - teristieke sterkte te meten? Daarbij moet worden opgemerkt dat de methode gewo- gen rijpheid in principe geldt voor 'jong beton' en 70% van de karakteristieke sterkte is zeker geen jong beton meer. 3. In de praktijk blijkt dat een (recente) ijkgraek van de gebruikte betonspecie die op de juiste wijze is opgesteld (zoals beschreven in NEN 5970) vaak niet beschikbaar is. Om die reden pleit de Stutech-studiegroep er voor dat het opstellen van een ijkgraek en de infor - matie hierover naar de afnemer van het beton gaat vallen onder het beoordelingssysteem van de van toepassing zijnde certicatierege - ling. Voor betonmortel is dat BRL 1801. De conclusie is duidelijk: Geen van de meet - methoden is zo robuust dat het gebruik daar - van in de bouwpraktijk zonder de benodigde deskundigheid kan plaatsvinden. Voorstel milieuklasse XM (mechanische aantasting) Het nabehandelen van het betonopper vlak speelt een grote rol om een solide betonopper - vlak te realiseren. Er is in de Nederlandse aan- vulling (NEN 8005) voor betonsamenstellin- gen geen mogelijkheid om specieke eisen te stellen aan de hardheid van een betonopper - vlak als dit mechanisch wordt belast. In Duits - land bestaat naast de bekende milieuklassen ook een milieuklasse XM. Deze beschrijft de aantasting door middel van mechanische belasting. Nederland kent deze milieuklasse niet. Er zijn situaties denkbaar waarbij er bij- voorbeeld slechts uitsluitend een milieuklasse X0 of XC1 wordt voorgeschreven, maar waarbij tevens een hoge slijtvastheid gewenst is. In dat geval kan mogelijk een te lichte nabehandeling worden voorgeschreven. De Duitse regelge - ving schrijft voor dat beton met XM nabehan- deld moet worden totdat minimaal 70% van de gespeciceerde karakteristieke sterkte bereikt is naast aanvullende betonspecicaties. Aan- bevolen wordt nut en noodzaak van deze extra milieuklasse te onderzoeken. VERBETERINGEN Er is veel bekend over het thema nabehandelen van beton, echter zijn er ook nog veel procesver - beteringen mogelijk in de huidige bouwpraktijk om de kwaliteit van de buitenhuid te borgen. De uitkomsten van het Stutech-rapport kunnen worden gebruikt voor het verder in detail uit - werken door een CROW-commissie, zoals ook het geval was na publicatie van Stutech-rap- port 7. Die laatstgenoemde resulteerde in CUR- Aanbeveling 31, die inmiddels ingetrokken is. Een opvolger is zoals gezegd zeer wenselijk. Met het verschijnen van NEN 8670 in mei 2021 is er een nadere uitwerking gekomen van NEN-EN 13670 (Het ver vaardigen van beton- constructies), waardoor er opnieuw normatief richting is gegeven hoe moet worden nabehan- deld en ook hoe dit moet worden geregis - treerd. Maar er is en blijft een belangrijke rol weggelegd voor educatie over het waarom en hoe van een goede nabehandeling. 19 VAKBL AD 1 2023 14. Nabehandeling essentieel voor kwaliteit beton.indd 19 13-03-23 13:21