BAND UITGAVE mei 2025 22 17 BAND UITGAVE Circulair cementsteen Hoe werken carbonated recycled concrete fines (cRCF)? 2 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 Circulair cementsteen Nieuw beton maken van oud beton, zou dat niet mooi zijn? Met recente ontwikkelingen in breek- en scheidingsprocessen en het carbonateren van cementsteen kan dat inmiddels! Hoe dat zit, leggen we uit in deze Betoniek. We concentreren ons daarbij op de nieuwe ontwikkelingen rond circulair cementsteen. Al sinds de oudheid worden bouwwerken van steenachtig materiaal gerecycled. Wanneer stenen niet meer nodig waren voor het ene bouwwerk, werden ze gewoon weer ingezet voor het bouwen van een ander bouwwerk. Dat proces kan in principe oneindig worden volgehouden, want stenen hoeven aan het einde van een lange levensduur niet te wor- den verbrand of gestort. Ook voor beton, con- ceptueel een mengsel van stenen en cement- lijm, geldt ditzelfde principe. Beton heeft daarmee een prachtig circulair uitgangspunt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vandaag de dag beton volop wordt gerecycled. Daarbij is wel de constatering dat het overgrote deel van beton wordt gerecycled als fundatiema- teriaal onder de weg. Daarmee downcyclen we het materiaal. Slechts een beperkt deel van het oude beton wordt weer gebruikt in nieuw beton, terwijl we in principe alles kunnen hergebruiken voor nieuw beton. Stel dat we nieuw beton volledig van oud beton zouden willen maken. En dat we daar- bij niet downcyclen, maar het nieuwe beton zoveel mogelijk op het niveau van het oude beton zouden willen houden. Wat zou daar dan voor nodig zijn? Ten eerste moeten we zeker weten dat de kwaliteit van het aangeleverde bronmateri- HERGEBRUIK EN RECYCLING In deze Betoniek wordt gesproken over her - gebruik en recycling. Hergebruik wordt daarbij gedefinieerd als het opnieuw gebruiken van producten of componenten voor hetzelfde doel als waarvoor zij bedoeld waren. Recycling is het proces waarbij afvalstoffen opnieuw worden bewerkt tot producten, materialen of stof- fen voor het oorspronkelijke doel of voor een ander doel. ? Coverfoto  cRCF productielocatie (foto: Urban Mine) 3 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 innovatieve recycling, de recycled concrete fines ? we leggen later uit wat dit is ? via drie verschillende routes weer in het beton kun- nen worden teruggebracht. Een van die rou- tes is door deze fijne fractie te carbonateren. Dat is niet alleen interessant voor het opwerken van cementsteen, maar ook voor het verder verlagen van de CO 2 -voetafdruk van cement. In deze Betoniek staan we daar ook bij stil. Tot slot gaan we kort in op de nieuwe cementnorm die het gebruiken van circulair cementsteen mogelijk maakt, en geven we aan wat het voor de praktijk bete- kent om met het nieuwe cement aan de gang te gaan. Daarmee is in principe de cirkel naar aal de kwaliteit van het uiteindelijke beton- product niet beperkt. In BRL 2506 staat nu dat maximaal 1% m/m niet steenachtig materiaal (zoals hout of plastic) aanwezig mag zijn. Het is niet zeker of we met deze grens ook de hoogste sterkteklassen van beton kunnen blijven maken. Ten tweede moet de cementsteen, de lijm in het beton, kunnen worden opgewerkt tot een nieuw te gebruiken lijmproduct. Hierna gaan we spe- cifiek in op dit laatste punt. We beginnen daarbij met het kijken naar de hele cirkel van produceren en slopen van beton. We zullen zien dat de fijnste fractie bij 1 Recyclinginstal- latie op de pro- ductielocatie van Heidelberg Materials nabij Katowice, Polen. (foto: Heidel- berg Materials) 4 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 circulair beton, en specifiek circulair cementsteen, rond. Om echter zeker te weten dat we niets vergeten, beginnen we met die cirkel eens expliciet te maken. VOLLEDIG CIRCULAIR BETON Beton is een heterogeen materiaal. Dat bete- kent dat het uit allerlei verschillende compo- nenten bestaat. In dit artikel kijken we alleen naar de stromen van de minerale grondstof- fen (fig. 2) en nemen we water niet expliciet mee. We beginnen met het lezen van figuur 2 links bovenin. Om beton te maken zijn cement, zand en grind nodig. Traditioneel gaat het dan om primaire grondstoffen. In Nederland wordt veel cement al gemaakt met een groot deel alternatief materiaal. Zo wordt veel gebruikgemaakt van hoogovencement, dat grotendeels wordt gemaakt van hoog- ovenslak, een bijproduct van de ruwijzerpro- ductie. Dit soort alternatieve materialen is ook bekend als SCM's, Supplementary Cementitious Materials. Met de klok mee komen we, na een vaak lange levensduur van het betonnen product, op een moment van slopen. Dit sloopproces heeft zich de afgelopen decennia flink ont- wikkeld, met grote invloed op de kwaliteit van de componenten die kunnen worden teruggewonnen. Straks gaan we nog nadrukkelijk in op het scheidingsproces, omdat dit een belangrijke rol speelt bij het circulair gebruiken van beton. Voor nu is het voldoende om te weten dat de scheiding van beton in zand, grind en recycled concrete fines (RCF) mogelijk is. Het circulaire zand en grind kunnen weer worden gebruikt bij de betonproductie. Na het scheiden volgen we in de figuur de teruggewonnen recycled concrete fines. Dit RCF-materiaal kan langs drie verschillende routes weer in het beton worden terugge- bracht. Bij route (a) en (c) wordt het toege- past als hoofdbestanddeel van cement. Dat mag volgens de nieuwe Europese cement- norm NEN-EN 197-6 [1]. Bij route (b) wordt RCF als grondstof ingevoerd in de cemento- ven. Daarmee wordt het aandeel primaire grondstoffen voor cementproductie ver- laagd, maar moet het nog wel door een hoog temperatuurproces heen. Tot slot is recen- beton- productie en -gebruik klinker zand grind primaire materialen bijproducten cement- maling Supplementar y Cement itious Materials(SCM's) kalk klei klinkeroven carbonatatie CO 2 primaire materialen Recycled Concrete Fines CO 2 route (c) route (b) cRCF circulair materiaal Carbo n CaptureandStorage (CCS) route (a) slopen zand grind circulaire materialen scheiden 2 Schematische weergave van volledig circulair beton 5 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 telijk route (c) gevonden. Daarbij wordt RCF bewust gecarbonateerd. Op het carbonatatieproces wordt later nader ingegaan. Voor nu is het vooral belangrijk om te realiseren dat voor het carbonateren direct de CO 2 kan worden gebruikt die kan worden afgevangen bij de reguliere klinker- productie. Een mooi voorbeeld van proces- sen die op elkaar kunnen worden afge- stemd. Verderop zullen we zien wat voor effect dit heeft op de CO 2 -balans van cementproductie. De gecarbonateerde RCF (carbonated RCF, ofwel cRCF) kan direct worden gebruikt als hoofdbestanddeel van cement en dus als cementvervanger. Door het gebruik van cRCF is er dus minder primair materiaal nodig voor de cementproductie. Daarmee is de cirkel van figuur 2 rond en blijkt dus dat alle onderdelen van beton circulair te gebruiken zijn. Eerste belangrijke randvoor- waarde is daarbij wel het scheidingsproces. Daarom gaan we daar nu verder naar kijken. SCHEIDEN IN COMPONENTEN Het slopen en breken van beton is niets nieuws. Het is vooral breken en zeven, zodat er fijn en grof toeslagmateriaal kan worden geproduceerd dat weer kan worden terug- gevoerd als secundair toeslagmateriaal. Daarbij moet er wel betontechnologisch worden opgelet, omdat het gebroken toe- slagmateriaal vaak een hogere waterbe- hoefte heeft dan het primaire zand en grind. Meestal is de boosdoener daarbij de ver- harde cementsteen dat nog aan het toeslag- materiaal vastzit. Dit poreuze cementsteen- huidje kan daarmee best lastig zijn. Met name door het pionierswerk van Koos Schenk en zijn slimme breker [2] zijn hier echt stappen vooruit gezet. In figuur 3 is een conceptschets van de slimme breker gege- ven. Groot verschil met traditionele kaak- brekers is dat de slimme breker meer wrijft en schuurt dan breekt. Hierdoor wordt de cementsteen van de toeslagmaterialen afgewreven. Door dit als een extra laatste stap van het breekproces toe te voegen, is de benodigde kracht en daarmee de beno- digde energie relatief beperkt. Groot voordeel van deze manier van schei- den is dat zowel zand als grind relatief schoon uit het scheidingsproces komt. Bete- kent dit dan ook dat de cementsteen als afzonderlijke fractie uit het scheidingspro- ces komt? Nee, helaas. Zand en grind zijn met name indicaties van de korrelgrootte van het materiaal. De kleinste zandkorrels zijn van dezelfde grootte als de fijne cementsteen en daarmee via zeven niet van elkaar te scheiden. Daarom wordt bij deze fijnste korrelgrootte niet gesproken van cementsteen, maar van recycled concrete fines. Vandaar de naam. OPWERKEN DOOR WARMTEBEHANDELING De grote droom van Koos Schenk was om gerecyclede cementsteen weer als gewone reactieve cement te gebruiken. De meest eenvoudige poging daarbij is om uit te gaan van het nog niet gereageerde deel van 3 Conceptschets van de slimme breker [2] 6 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 cement. Zoals bekend reageert cement eerst snel met water, maar vervolgens in de tijd steeds langzamer. Afhankelijk van het type cement betekent dit dat er bij oud beton nog een deel niet-gereageerd cement over moet zijn. Bij portlandcement is het vrij weinig, bij hoogovencement, dat trager reageert, is het wat meer. Helaas was het mengen van het terugge- wonnen RCF met water geen succes; de combinatie leidde niet tot een verhard pro- duct. Dit wil niet zeggen dat er helemaal geen reactie plaatsvindt. Er zijn gevallen bekend waarbij opgeslagen RCF niet meer uit de silo kwam. Slechts een paar procent reactie is daarvoor al genoeg. Bovendien is het juist dankzij het niet-reagerende cement dat betongranulaat als fundatiemateriaal kan worden gebruikt. Als volgende poging is de route van een warmtebehandeling geprobeerd. Cement wordt immers geproduceerd in een oven. Vervolgens reageert cement met water en wordt het cementsteen. Het lijkt dus verlei- delijk om het water van de cementsteen af te stoken, om daarmee de reactie terug te draaien en zo weer vers cement te krijgen. In de literatuur zijn ook claims te vinden waarbij opwarmen van RCF tot 600 °C of 800 °C al voldoende zou zijn om weer hydraulische eigenschappen te genereren. Echter, producten op basis van deze claims zijn niet commercieel te verkrijgen. Op basis van de beschikbare kennis over cementchemie [3] is het niet te verwachten dat een route met deze lage temperaturen leidt tot een nieuw cement. Daar is een aan - tal redenen voor. De belangrijkste compo- nenten in portlandcement zijn 3CaO.SiO 2 (C 3 S) en 2CaO.SiO 2 (C 2 S). Deze kunnen alleen maar ontstaan wanneer de verhou - ding tussen CaO en SiO 2 goed is. Doordat RCF niet alleen uit cementsteen bestaat maar ook een deel fijn toeslagmateriaal in zich heeft, is het aandeel SiO 2 te hoog voor een goede mengverhouding. Daarnaast is uit fasediagrammen bekend bij welke temperaturen C 3 S en C 2 S ontstaan. De benodigde temperaturen daarvoor liggen aanmerkelijk hoger dan de gebruikte 600-800 °C. 4 Recyclinginstal- latie op de pro- ductielocatie van Heidelberg Materials nabij Katowice, Polen. (foto: Heidel- berg Materials) 7 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 Dit valt ook af te lezen uit figuur 5, waarin de grondstoffen en omzettingen in een cement­­ oven worden gevolgd als functie van de temperatuur [4]. Route (b) uit figuur 2, waarbij RCF wordt meegevoerd als grond- stof in de cementoven, is een warmtebehan- deling die wél werkt om nieuw cement te maken. De samenstelling van CaO en SiO 2 kan hier worden bijgestuurd, en de tempe- raturen zijn hoog genoeg voor de vorming van C 3 S en C 2 S. OPWERKEN DOOR VERSNELD CARBONATEREN Zoals in figuur 5 te zien is, komt er CO 2 vrij bij de omzetting van CaCO 3 naar CaO. Aan die reactiestap valt niet zoveel te doen. Door de stijgende aandacht voor klimaatopwarming is er de afgelopen jaren wel steeds meer aan- dacht gekomen voor het nuttig gebruiken van deze uitgestoten CO 2 . Een uitkomst daarvan is bijvoorbeeld om met carbonateren RCF op te werken, route (c) uit figuur 2. Maar hoe zit dat dan precies? Carbonateren van beton is toch slecht voor het beton? We leggen het uit. Carbonatatie is het proces waarbij CO 2 in eerste instantie reageert met het calcium in het poriewater. Daarbij wordt CaCO 3 gevormd. Gevolg van deze reactie is dat de pH van het poriewater daalt, waarmee op een gegeven moment de bescherming van het wapeningsstaal tegen corrosie wegvalt [5]. Dat is inderdaad niet wat we willen voor een lange levensduur van een betonnen constructie in functie. Maar nú gaat het over gesloopt beton dat weer moet worden opgewerkt. Dan is carbonateren niet meer van belang voor de levensduur. In het kader van de circulariteit gaat het carbonateren dan door naar de tweede versnelling. Nadat in de eerste stap alle calcium uit het poriewater is verbruikt, wordt in de tweede stap het calcium in de cementsteen zelf aangevallen. Wat er dan temperatuur [°C] 200 400 600 800 1000 1200 1400 ovenladin g [kg/kg] CaCO 3 vrije kalk (CaO) aliet (C 3S) beliet (C 2S) vloeistof Fe 2O 3 C 2(A,F) C 12A 7 C 3A C 4AF kleiminer alen ?-kwarts (SiO 2) < 573 °C CO 2 H 2O ? ? 5 Cementovenlading en omzettingen als functie van temperatuur [4] 8 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 gebeurt is schematisch uitgelegd in figuur 6. Cementsteen (C-S-H) op atomair niveau bestaat uit een repeterend patroon van cal- cium-siliciumketens die bij elkaar worden gehouden door tussenlagen van calcium en water. Bij doorgaande carbonatatie, nadat het calcium al uit het poriewater is verdwe- nen, wordt eerst het calcium in de tussen- laag van de cementsteen aangevallen. In een volgende stap moet ook het calcium in de ketenstructuur eraan geloven. In beide stappen wordt het calcium gebonden met CO 2 tot meer CaCO 3 . Wat overblijft van het eens stevige cementsteen is een amorfe sili- cagel. Deze reactie treedt al op bij normale temperatuur en druk, waarbij prima gebruikgemaakt kan worden van de afge- vangen CO 2 uit het klinkerproductieproces. Experimenten met gerecycled cementsteen (RCF) hebben laten zien dat het aangele- verde materiaal binnen 30 minuten al voor 90% gecabonateerd is, en na 2 uur bijna vol- ledig is gecarbonateerd [6]. Deze tijd kan nog verder worden verkort door te werken met kiemen van calciumcarbonaat om de reactie te versnellen. In Nederland gebruiken we zowel CEM I als CEM III. Uit onderzoek is gebleken dat dit onderscheid voor de carbonatatiestap van het cementsteen niet zo heel veel uitmaakt. Wel is er een licht verschil in het aandeel ongehydrateerd cement. In beton gemaakt met CEM I is het cement vaak wat verder doorgereageerd dan in beton gemaakt met CEM III. Tijdens het carbonatatieproces zelf blijkt met het ongehydrateerde cement niet veel te gebeuren. Zoals we hierna nog zullen zien, kan het ongehydrateerde cement de sterkte van cRCF als puzzolaan nog wel een duwtje in de rug geven. Gevolg van het beschreven versnelde carbo- natatieproces is dat de cementsteen in RCF is afgebroken tot CaCO 3 en een amorfe sili- cagel, met soms nog een restje ongehydra- teerd oorspronkelijk cement. Dit blijkt een redelijk goede puzzolane SCM te zijn, zoals we later zullen uitleggen. Eerst gaan we die - per in op het effect dat carbonateren heeft op de CO 2 -uitstoot van cementproductie. CARBONATEREN EN DE CO 2 -UITSTOOT Wanneer de CO 2 -uitstoot van klinkerpro- ductie rechtstreeks wordt gebruikt voor 6 Schematische weergave van de tobermorietstructuur van cementsteen (C-S-H). 14 Å is ongeveer 14 atoomlagen SiO-laag CaO-laag SiO-laagketenstructuur Ca, H 2O tussenlaag SiO-laag CaO-laag SiO-laag ketenstructuur 14 Å 9 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 carbonateren van RCF dat vervolgens weer als klinkervervanger wordt ingezet, moet dat effect hebben op de CO 2 -uitstoot van cement. Maar hoe groot is dat effect? We beginnen met de referentie en nemen daarvoor CEM I. Dat is een goed uitgangs - punt voor een numerieke vergelijking, maar er moet wel worden bedacht dat portlandcement in pure vorm steeds min - der wordt gebruikt (de cementindustrie schuift op naar samengestelde cementen). Vervolgens blijkt dat voor CEM I verschil - lende getallen in gebruik zijn. Die getallen verschillen allemaal een beetje, bijvoor - beeld omdat het uitmaakt welke brand- stoffen je verbrandt, hoe het transport is geregeld, en op welke manier de energie is gemaakt voor de elektriciteit die nodig is. Daarom wordt in dit deel van deze Betoniek geen absolute waarheid gesuggereerd, maar wordt met gemiddelde trendwaarden geprobeerd duidelijk te maken wat de invloed kan zijn van het gebruik van cRCF op de cementproductie. Voor een gemiddelde CEM I is de totale CO 2 - uitstoot bij de productie van klinker ongeveer 850 kg CO 2 per ton klinker. Hier zitten de omzetting van CaCO 3 naar CaO, de brandstof- fen, het malen en het transport allemaal in. Dan de route voor cRCF. Voor het creëren van RCF is het nodig om het beton slim te breken. De schatting hiervoor is dat dit ongeveer 10 kWh per ton materiaal kost. Het ontstane RCF moet vervolgens worden gecarbonateerd. Dit kost wat procesener- gie, wat geschat wordt op ongeveer 20 kWh per ton materiaal. Met de gemiddelde Nederlandse energiemix staat deze totale 30 kWh gelijk aan 6,6 kg CO 2 per ton cRCF. Grootste winst bij het carbonatatieproces is natuurlijk dat er vooral heel veel CO 2 door het materiaal wordt opgenomen door het carbonateren zelf. Momenteel gaat er nog maar één getal rond voor dit proces en dat is een opname van 250 kg CO 2 per ton cRCF [6]. Dit getal is berekend door uit te gaan van 90% van de theoretisch mogelijke opname van CO 2 door een mengsel bestaande uit cementsteen afkomstig van 50% klinker en 50% van een typische slak met 30% CaO. In dit hele verhaal is het transport voor al het materiaal nog niet meegenomen. Wordt dat ook toegevoegd aan de berekeningen, dan gaat de cementindustrie momenteel uit van een totale negatieve CO 2 -uitstoot voor de productie van cRCF van ?150 tot ?200 kg CO 2 per ton cRCF; een negatief getal, want er wordt CO 2 opgenomen. Stel, we maken dit concreet en vervangen maximaal volgens de norm [1]. Dat betekent 35% van CEM I vervangen door cRCF. Daar- mee zakt de CO 2 -uitstoot van het oorspron- kelijke cement van 850 kg CO 2 per ton cement ineens naar ongeveer 490 kg CO 2 per ton van het samengestelde cement. Hier- mee heeft cRCF grote potentie. Grote vraag is vervolgens: werkt het ook echt? Dat laten we zien in het volgende deel. cRCF ALS SCM Hiervoor hebben we gezien dat door het car- bonateren de stevige cementsteen uiteen is gevallen in CaCO 3 en een amorfe silicagel. Vooral de silicagel blijkt krachtige puzzolane eigenschappen te bezitten, net zoals bij- voorbeeld vliegas. Alleen, de reactie van de silicagel van de cRCF is vele malen sneller dan de reactie van vliegas. Dat is ook aange- toond, zoals we zullen uitleggen. Voor een puzzolane reactie is alleen calcium nodig. Als cRCF inderdaad puzzolaan rea- geert, dan zou alleen calcium toevoegen aan cRCF dus kunnen aantonen dat het werkelijk puzzolaan reageert. Deze proeven zijn uit- gevoerd [6]. Er zijn proeven gedaan waarbij 40% calciumhydroxide (CH) is toegevoegd 10 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 aan 60% cRCF. Dit is gebeurd voor twee typen cRCF; het ene op basis van CEM I, het andere op basis van CEM III. Deze experi- menten zijn vergeleken met een mengsel van 40% calciumhydroxide, 50% vliegas en 10% kalksteenmeel. Een overzicht van de mengsels is weergegeven in tabel 1. Het resultaat van de experimenten staat weergegeven in figuur 7. Hieruit blijkt dat er in korte tijd veel calciumhydroxide is ver- dwenen bij de mengsels met cRCF. Dit kan alleen maar doordat het calcium gereageerd heeft met de cRCF; er treedt dus inderdaad een puzzolane reactie op. In vergelijking met vliegas blijkt bovendien dat de reactie met cRCF veel sneller gaat dan met vliegas. Maar wat betekent dit nu voor de sterkte van het materiaal? Ook daar zijn proeven voor gedaan. In dit geval is een CEM I gekozen als referentie. Daarbij is vervolgens 40% van het cement vervangen door kalksteenmeel (niet-reactief), cRCF_CEM I óf cRCF_CEM III. De resultaten van deze uitwisseling zijn te zien in figuur 8. Daaruit blijkt dat het meng- sel met het niet reactieve kalksteenmeel een veel lagere sterkteopbouw heeft dan het referentiemengsel. Dat is ook logisch, want het kalksteenmeel doet niet mee aan de chemische verhardingsreactie. Daarente- gen blijkt het cRCF qua druksterkte vanaf de resultaten van 7 dagen nauwelijks meer te verschillen van het referentiemengsel. Ook is te zien dat de druksterkte van het cRCF_CEM III-mengsel afkomstig van CEM III telkens iets sterker is dan de cRCF_CEM I afkomstig van CEM I. Door de onderzoekers wordt dit toegeschreven aan het beetje ongehydrateerde CEM III dat nog in de cRCF aanwezig was. Het op pijl blijven van de sterkte wordt toege- schreven aan een dichte microstructuur. Het is bekend dat de microstructuur van puzzolaan reagerende systemen dichter is dan dat van pure portlandcementen. Alleen vindt de verdichting bij reguliere puzzolane stoffen meestal pas veel later in de tijd plaats. Bij cRCF is dat veel sneller in het proces. De puzzolane reactie begint bij cRCF al na een paar dagen en verloopt vervolgens veel sneller. Na ongeveer 7 dagen heeft de meeste cRCF wel gereageerd. Daarna is de verdich- ting van de microstructuur het gevolg van doorgaande hydratatie door het cement. GEBRUIK VAN cRCF IN DE PRAKTIJK We hebben nu gezien dat cRCF inderdaad als puzzolaan kan worden gebruikt. Dan is ver- volgens de vraag: wat betekent dit voor de praktijk; kan het zo direct worden toege- past? Het antwoord daarop is genuanceerd. Tabel 1 Mengels voor puzzolane reactievergelijking MENGSELNAAM CH PUZZOLAAN KALKSTEENMEEL CH-cRCF_CEM  I 40% 60% cRCF van CEM I? CH-cRCF_CEM  III40% 60% cRCF van CEM III? CH-vliegas 40% 50% vliegas 10% 0 10 20 30 40 50 60 70 1 4 16 64 Ca(OH) 2 -consumptie [%] tijd [dagen] CH- cRCF_CEM III CH- cRCF_CEM I CH- vliegas 7 Puzzolane reactie van cRCF in vergelijking met vliegas [6] 11 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 cRCF is een nieuw materiaal, dat moet wor- den geproduceerd op basis van gesloopt beton. Dat betekent dat de beschikbaarheid op dit moment nog beperkt is. Wanneer het beschikbaar is, kan het in principe direct worden gebruikt. Sinds 2023 is er een nieuwe cementnorm die het toevoegen van RCF toestaat tot een maximum percentage van 35%, zie ook [7]. Opgemerkt wordt dat de norm geen onderscheid maakt tussen cRCF en RCF. De norm is daarmee van toe- passing op route (a) en route (c) uit figuur 2. Deze cementnorm dekt in principe ook veel eerste vragen van een betontechnoloog af. cRCF is onderdeel van een cement, en dat cement heeft een technisch productblad, net zoals andere cementen. Daar komen geen bijzondere aandachtspunten voor een betontechnoloog uit naar voren, noch voor de verwerkbaarheid, noch voor de impact op de levensduur. Wel is het zo dat voor een cement waar nog weinig ervaring mee is, eerst een geschiktheidsonderzoek op het te gebruiken mengsel moet worden uitge- voerd, volgens CROW-CUR Aanbeveling 48. TOT SLOT In deze Betoniek is nadrukkelijk ingegaan op een nieuwe bewerkingsroute van recycled concrete fines met extreme carbonatatie. Door nieuwe inzichten liggen er ineens veel meer routes open om ook het fijne cement- deel na sloop en slim scheiden van het mate- riaal op een hoogwaardige manier circulair te gebruiken. Bovendien heeft het een posi- tieve invloed op het terugbrengen van de CO 2 -uitstoot, omdat er in de productie nu zelfs actief CO 2 wordt opgenomen. Dat is een mooie prestatie voor het circulaire materiaal beton. 0 10 20 30 40 50 60 70 1 2 7 28 90 druksterkte [MPa] tijd [dagen] 100% CEM I 60% CEM I - 40% kalksteenmeel 60% CEM I - 40% cRCF_CEM I 60% CEM I - 40% cRCF_CEM III 8 Druksterkte als functie van de tijd vergeleken met CEM I (referentie) [6] 12 MEI 2025 STANDA ARD 17 22 BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Betoniek-abonnement is naast Betoniek Standaard ook Betoniek Vakblad. Dit is een magazine op groot formaat met artikelen over onder meer projecten, ontwikkelingen, onderzoek, regelgeving en onderwijs. Deze artikelen worden geschreven door de lezers van Betoniek zelf. Daarin wijkt Betoniek Vakblad dus af van Betoniek Standaard, dat volledig door een deskundige redactie wordt geschreven. Betoniek Vakblad verschijnt vier keer per jaar. Alle artikelen zijn te raadplegen op www.betoniek.nl. Voor leden van Betoniek is dat gratis! VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BE TONVAK BL AD 1 2025 Uitvoering trogdekken ? de criteria afgewogen VER ANT WOORDE TOEPA S SING BE TONGR ANUL A AT ? 50 JA AR STUTECH ? FUNDERINGSHERSTEL PRINSES M ARGRIE T TUNNEL 01-BV 01-2025_Cover.indd 101-BV 01-2025_Cover.indd 1 20-02-2025 08:1420-02-2025 08:14 Literatuur 1. NEN-EN 197-6:2023 en, Cement - Part 6: Cement with recycled building materials. 2. Schenk, K.J., WO 2011/142663 A1: Separating device. WO 2011-142663 The Netherlands, 2011. 3. Taylor, H.F.W., Cement Chemistry, 2e editie. Thomas Telford Ltd, 1997. 4. Hewlett, P.C., Lea's Chemistry of Cement and Concrete, 4e editie. Edward Arnold Ltd, 1998. 5. Carbonatatie onder de loep, Betoniek Standaard 16/24. 6. Zajac, M., Skocek, J., Skibsted, J. en Ben Haha M., CO 2 mineralization of demolished concrete waste into a supplementary cementitious material ? a new CCU approach for the cement industry. RILEM Technical Letters, vol. 6, p. 53-60, 2021. 7. Nieuwe cement, nieuwe normen, Betoniek Standaard 17/18. Lidmaatschap 2025 Kijk voor meer informatie over onze lidmaatschappen op betoniek.nl/lidworden of neem contact op via klantenservice@aeneas.nl of 073 205 10 10. Voorwaarden Je vindt onze algemene voorwaarden op betoniek.nl/algemene- publicatievoorwaarden-betoniek. Betoniek Standaard is onderdeel van Betoniek Platform, hét kennisplatform over technologie en uitvoering van beton. Betoniek Standaard verschijnt 4x per jaar en is een uitgave van Aeneas Media bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: Betonova, Cement&BetonCentrum, Heidelberg Mate- rials, IJB Groep, Faber Betonpompen B.V., Heijmans, SKG-IKOB, TNO en Aeneas. Uitgave Aeneas Media bv ruimte 4125 Veemarktkade 8 5222 AE 's-Hertogenbosch Website betoniek.nl Klantenservice 073 205 10 10 klantenservice@aeneas.nl Vormgeving Inpladi bv, Cuijk Redactie betoniek@aeneas.nl Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslis­ singen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belang­ hebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. © Aeneas Media bv 2025 ISSN: 2352-1090 KENNISDELING VIA BETONIEK, DANKZIJ ONZE PARTNERS