Bepaling van de druksterkteontwikkeling van beton in de bekisting Ontkisten vanaf het juiste moment 1 Meting op de bouwplaats, foto: BAS 24 VAKBLAD I 4 2017 auteur ir. Marique Ruijs BAM Infraconsult Met het oog op de optimalisering van het bouwproces, is het meestal wenselijk de bekisting van een verhardende betoncon- structie zo snel mogelijk te verwijderen. Het moment waarop mag worden ontkist, is van allerlei zaken afhankelijk. Vaak wordt als voorwaarde een bepaalde benodigde druksterkte gesteld. Dat is een duidelijk criterium: wachten met ontkisten als die sterkte nog niet is bereikt, ontkisten vanaf het moment dat deze wel is bereikt. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat de ontwikkeling van de druksterkte van het beton in de constructie goed te bepalen is. Is dat ook zo? En hoe gebeurt dat dan? En hoe betrouwbaar is dat? 2 Druksterkteontwikkeling van verschillende samenstellingen bij 20 °C Achtergrondinformatie druksterkteontwikkeling Elke betonsamenstelling heeft een eigen unieke ontwikkeling van druk- sterkte in de tijd. Dat geldt voor de hoogte van de bereikte druksterkte en voor de snelheid waarmee de druk- sterkte zich ontwikkelt. Deze snelheid is niet alleen afhankelijk van de samenstel- ling. Ook de betontemperatuur tijdens de verharding is van invloed: hoe hoger de betontemperatuur, hoe sneller de ontwikkeling. En hoe lager, hoe langzamer. Als we de druksterkteontwikkeling van verschillende samenstellingen willen vergelijken, moet het beton dan ook bij gelijke betontemperatuur verharden. De ontwikkeling wordt dan bepaald door meerdere proefstukken (kubussen of cilinders) te maken van de beton- samenstelling, deze bij een afgesproken temperatuur van 20 (± 2) °C te laten verharden, en ze te drukken op verschil- lende tijdstippen. Figuur 2 toont de druksterkteontwikkeling van verschillende samenstellingen, bepaald bij een tem- peratuur van 20 °C. Hier is duidelijk te zien dat zowel de hoogte als de ontwik- kelingssnelheid van de druksterkte varieert. Zoals bekend, wordt een betonsamen- stelling ingedeeld in een druksterkte- klasse, bijvoorbeeld C30/37. Deze klasse zegt iets over de druksterkte die na 28 dagen wordt bereikt, bij 20 °C. De klasse zegt dus niet alles over de druksterkteontwikkeling: samenstelling 1 en 2 in figuur 2 hebben een gelijke druksterkteklasse, maar geen gelijke ontwikkeling. Hetzelfde geldt voor samenstelling 3 en 4. Zoals gezegd, is de snelheid van de druksterkteontwikkeling mede afhanke- lijk van de betontemperatuur tijdens de verharding. De reden hiervoor is als volgt: bij de chemische reactie tussen cement en water wordt cementsteen gevormd. Deze cementsteen zorgt onder andere voor de druksterkte van 0 1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 70 0 714 21 28 35 42 4 9 druksterkte in N/mm 2 ouder dom in d ag en 1 2 3 4 0 5 1 0 1 5 2 0 2 5 3 0 3 5 4 0 0 123 4 56 78 910 ou der dom in d ag en druksterkte in N/mm 2 10 gra den 20 gra den 30 gra den 3 Druksterkteontwikkeling van samenstelling 1 bij verschillende beton- temperaturen 25 VAKBLAD I 4 2017 het beton. Dus hoe 'verder' (of 'rijper') de chemische reactie, hoe meer cementsteen, hoe hoger de druksterkte. En omdat de chemische reactie sneller verloopt bij een hogere temperatuur, gaat de druksterkteontwikkeling dan ook sneller. En langzamer bij een lagere temperatuur. Figuur 3 toont de druk- sterkteontwikkeling van betonsamen- stelling 1, bij een betontemperatuur van 10, 20 (vergelijk figuur 2) en 30 °C. Het is overigens niet zo dat de uiteinde- lijke druksterkte ook hoger is bij een hogere betontemperatuur tijdens de verharding. Het tegenovergestelde is zelfs waar: de uiteindelijke druksterkte is dan wat lager. In dit artikel wordt hier verder niet op ingegaan en wordt hier ook geen rekening mee gehouden. Te ontkisten constructie Het gaat in dit artikel over de druksterk- teontwikkeling van het beton in een constructie. Er zijn verschillende rede- nen om deze te willen weten, zoals het ontkistingstijdstip, het aanbrengen van voorspanning en de nabehandelings- duur. Dit artikel heeft alleen betrekking op het ontkistingstijdstip. Beton heeft tijdens de verharding natuurlijk niet continu een temperatuur van 20 °C, maar een verlopende beton-temperatuur. Het temperatuurverloop is van veel factoren afhankelijk: specie- temperatuur, samenstelling, afmetin- gen, warmte-isolerende waarde van de bekisting en omgevingscondities (zie Betoniek 15/17 voor meer informatie). Daarom kan niet worden uitgegaan van de 'standaard'-druksterkteontwikkeling zoals gegeven in figuur 2. Er moet wor- den gekeken naar de specifieke ontwik- keling die samenhangt met het speci- fieke verloop van de betontemperatuur. Doordat het temperatuurverloop van veel factoren afhankelijk is, is deze ook niet gelijk in alle delen van de beton- constructie. Met name in het begin van de verhardingsfase is de betontempera- tuur in de kern meestal hoger dan in de oppervlaktezone. Dit verschil is groter bij constructies met een grote dikte (massaconstructies). De druksterkteont- wikkeling in de kern is dan ook sneller dan in de oppervlaktezone. Daarom is het ook belangrijk dat duidelijk is wáár de gestelde benodigde druksterkte voor ontkisten geldt. Bepalen druksterkte­ ontwikkeling De druksterkte van het beton in een constructie op een bepaald moment moet dus worden bepaald. Als we de constructie daarvoor niet willen bescha- digen (niet-destructieve methoden), zijn er een paar praktische methoden: de verhardingsproef, eventueel de terugslagwaarde, en de methode gewogen rijpheid. Deze laatste is de meest bekende en meest toegepaste methode. Verhardingsproef Bij de verhardingsproef worden tegelij- kertijd met het storten van de construc- tie, proefstukken gemaakt. Vervolgens wordt geprobeerd het beton in de proefstukken continu te laten verharden bij een gelijke temperatuur als de beton- temperatuur in de constructie. De druk- sterkte van het beton in de constructie op een bepaald moment kan dan wor- den bepaald door op dat moment één of meerdere proefstukken te drukken. De betrouwbaarheid van deze methode is met name afhankelijk van de gelijk- heid van het temperatuurverloop van het beton in de constructie en in de proefstukken. De verhardingsproef kent twee varianten. Bij de wat minder betrouwbare variant van deze methode (zie ook NEN 5988) moeten de proef- stukken 'zo goed mogelijk onder dezelfde omstandigheden' verharden, door ze bij de constructie te plaatsen. Omdat de proefstukken in de meeste gevallen kleinere afmetingen hebben dan de constructie, blijft de betontem- peratuur en daarmee de sterkteontwik- keling achter bij die van het beton in de (kern van de) constructie. Het is dan dus een worstcasebenadering. Deze methode kent ook de meer betrouw- bare variant met temperatuurregeling (zie ook NEN 5989). Daarbij wordt met sensoren het verloop van de betontem- peratuur in de constructie gemeten. De proefstukken verharden ondertussen in een waterbad waarvan de temperatuur continu gelijk wordt gehouden aan de gemeten temperatuur. Het is natuurlijk belangrijk de sensoren te plaatsen op de locatie in de betonconstructie waar de gestelde benodigde druksterkte voor ontkisten geldt. 0 2 4 6 8 1 0 1 2 1 4 1 6 1 8 2 0 2 2 2 4 2 6 2 8 3 0 10 00 2000 4000 50 00 3000 gew ogen rijp heid in ° C h ijkgr afi ek samens tellin g 1( C-waar de = 1,5 0) druksterkte in N/mm 2 waard en p ro efs tu kkenre gre ssielijnijk lijn verschuiving 4 Voorbeeld van een ijkgrafiek 26 VAKBLAD I 4 2017 Het voordeel van de verhardingsproef is dat de proefstukken precies dezelfde betonsamenstelling hebben als de te ontkisten constructie (dezelfde stort- dag). Dit vergroot de betrouwbaarheid. Nadeel is dat een proefstuk slechts één resultaat geeft en na beproeving niet meer bruikbaar is. Overigens was de verhardingsproef jaren geleden heel gangbaar, maar tegenwoordig wordt er nog maar wei- nig gebruik van gemaakt. Terugslagwaarde Een andere methode om de druksterkte van het beton in een constructie op een bepaald moment te bepalen, is de terugslagwaarde. Hierbij wordt gebruik- gemaakt van de terugslaghamer ('Schmidthamer'), een apparaat dat op het betonoppervlak moet worden geplaatst. De terugslag van de pen is een maat voor de druksterkte. Deze methode is niet erg betrouwbaar en geeft slechts een indicatie van de druk- sterkte. Bovendien betreft het alleen de druksterkte in de oppervlaktezone en niet in de kern. Ten slotte is deze methode natuurlijk niet praktisch bij het bepalen van de druksterkte met het oog op het verwijderen van de bekisting: het betonoppervlak is namelijk nog niet ontkist! Gewogen rijpheid Theorie Zoals eerder aangegeven, is de druk- sterkteontwikkeling van een bepaalde betonsamenstelling afhankelijk van de ontwikkeling van de chemische reactie tussen cement en water tot cement- steen. Hierbij zijn de snelheid van de chemische reactie en daarmee van de druksterkteontwikkeling afhankelijk van de betontemperatuur. De methode gewogen rijpheid (zie ook NEN 5970) is gebaseerd op de theorie dat twee dezelfde samenstellingen bij een gelijke mate van ontwikkeling van de chemi- sche reactie (dus een gelijke 'rijpheid') dezelfde druksterkte hebben. Deze gelijke mate van ontwikkeling kan via verschillende combinaties van verhar-dingstijd en betontemperatuur tijdens de verharding zijn bereikt. De gewogen rijpheid is een eigenschap van het verhardende beton waarin zowel de verhardingstijd als de beton- temperatuur tijdens de verharding zijn verwerkt. De eenheid is ºC ? h. De eigenschap ontwikkelt zich tijdens de verharding: elk uur verharding ver- hoogt de gewogen rijpheid, waarbij een hogere betontemperatuur tijdens dat uur meer verhoging geeft dan een lagere temperatuur. Nu is de snelheid van de chemische reactie bij het ene cement gevoeliger voor een verande- ring van de betontemperatuur dan bij het andere cement. Daarom wordt bij de bepaling van de gewogen rijpheid ook rekening gehouden met deze tem- peratuurgevoeligheid. Dit gebeurt met de zogenoemde C -waarde. Deze waarde moet niet worden verward met de druksterkteklasse van het beton, bij- voorbeeld C30/37. De ontwikkeling van de gewogen rijpheid is te bepalen door het meten van het verloop van de betontemperatuur tijdens de verhar- ding met behulp van sensoren, en deze gegevens ? samen met de C -waarde ? in te vullen in een formule. Praktische toepassing Het bepalen van de druksterkte van het beton in een constructie op een bepaald moment kan op de volgende praktische manier. Voorafgaand aan het storten van de constructie wordt voor de betonsamen- stelling de relatie tussen de ontwikke- ling van de gewogen rijpheid en de druksterkteontwikkeling bepaald. Dit wordt meestal gedaan door de beton- centrale. Hiervoor worden minimaal vijf proefstukken gemaakt die bij een bekende betontemperatuur verharden. Dit kan door de betontemperatuur te meten tijdens de verharding, of door ze in een waterbad met een bekende tem- peratuur te plaatsen. Vervolgens wor- den de proefstukken, waarvan de gewogen rijpheid dan dus bekend is, op verschillende tijdstippen gedrukt. Als deze waarden worden geplaatst in een assenstelsel met op de logaritmische x-as de gewogen rijpheid, en op de lineaire y-as de druksterkte, kan een rechte lijn worden getrokken die zo goed mogelijk overeenkomt met de waarden. Dit is de zogenoemde regres- sielijn (fig. 4). In feite geeft deze de genoemde relatie weer tussen de ont- wikkeling van de gewogen rijpheid en de druksterkteontwikkeling. Op een later moment wordt de beton- constructie gestort. Door het tempera- tuurverloop van het beton in de te ont- kisten constructie te meten tijdens de verharding, kan de ontwikkeling van de gewogen rijpheid van het verhardende beton worden bepaald. En met behulp van de genoemde relatie, kan de bijbe- horende druksterkteontwikkeling wor- den bepaald. Ook hier geldt natuurlijk dat het belangrijk is de sensoren te plaat- sen op de locatie in de betonconstructie waar de gestelde benodigde druksterkte voor ontkisten geldt. Om een indicatie te krijgen van de druksterkteontwikkeling in de oppervlaktezone, kan worden uit- gegaan van het verloop van de lucht- temperatuur tijdens de verharding. Deze Kubusdruksterkte versus cilinderdruksterkte De druksterkte van beton kan worden bepaald door het druk- ken van kubussen of cilinders. De bijbehorende kubus- en cilinderdruksterkte zijn niet gelijk: de kubusdruksterkte van een bepaalde betonsamenstelling is hoger dan de cilinder- druksterkte van dezelfde samenstelling bij dezelfde verhar - dingscondities. Dit is ook zichtbaar bij de druksterkteklasse, zoals C30/37: het eerste getal heeft betrekking op de 28-daagse cilinderdruksterkte en het tweede getal op de 28-daagse kubusdruksterkte van de samenstelling. In het buitenland wordt meestal gebruikgemaakt van de cilinder- druksterkte, maar in Nederland en België is de kubusdruk - sterkte gebruikelijk. De gestelde benodigde druksterkte voor ontkisten is hier dan ook vaak een kubusdruksterkte. De be- schreven methoden verhardingsproef en gewogen rijpheid gaan volgens de betreffende (Nederlandse!) normen dan ook uit van het drukken van kubussen. Maar het is belangrijk zeker te weten dat de benodigde druksterkte geen cilinderdruk - sterkte is. Als dit wel het geval is, kan deze vooraf worden 'vertaald' naar een benodigde kubusdruksterkte (bijvoorbeeld op basis van de verhouding tussen de cilinderdruksterkte en de kubusdruksterkte in tabel 12 voor druksterkteklassen van NEN-EN 206). Een andere mogelijkheid is het vervangen van de kubussen door cilinders bij de beschreven methoden. 27 VAKBLAD I 4 2017 luchttemperaturen zijn meestal lager dan de betontemperaturen waardoor het een worstcasebenadering betreft. Helaas zijn de bepaalde druksterkten in de constructie niet heel betrouwbaar, als voor de genoemde relatie gebruik wordt gemaakt van de regressielijn. Als een betonsamenstelling op verschil- lende momenten wordt gemaakt, zit er namelijk een spreiding in de druksterk- teontwikkeling. Bovendien is aan de waarden van de proefstukken al te zien dat hun druksterkteontwikkeling afwijkt van de rechte regressielijn. Ten slotte heeft de methode gewogen rijpheid zelf natuurlijk ook onzekerheden. Daarom moet voor de relatie tussen de ontwikkeling van de gewogen rijpheid en de druksterkteontwikkeling niet wor- den uitgegaan van de regressielijn, maar van de zogenoemde ijklijn die evenwijdig ligt aan de regressielijn. Deze ontstaat door de regressielijn over een bepaalde afstand verticaal omlaag te schuiven. Hierdoor wordt bij een bepaalde gewogen rijpheid uitgegaan van een lagere ? en dus meer veilige ? druksterkte. Hoe verder deze wordt ver- schoven, hoe groter de betrouwbaar- heid. Zie kader 'Verschuiving regressielijn naar ijklijn' voor meer informatie. Grenzen Voor de betrouwbaarheid van de gewo- gen rijpheid is niet alleen de genoemde verschuiving van belang. Het is ook belangrijk de 'grenzen' van deze methode te kennen: ? De gestelde relatie tussen de ontwik- keling van de gewogen rijpheid en de druksterkteontwikkeling is alleen betrouwbaar voor 'jong' beton. Helaas is nergens gedefinieerd tot welke ouderdom sprake is van 'jong' beton. In de praktijk kan tot zeker 70% van de 28-daagse druksterkte worden uitgegaan van de betrouw- baarheid van de methode. ? De gestelde relatie is niet voor de hele range vanaf zeer lage druk- sterkte tot de genoemde 70% van de 28-daagse druksterkte weer te geven als één rechte lijn. Een regressielijn geldt voor een bepaald gebied bin- nen die range. Bij het bepalen van de tijdstippen waarop de proefstukken worden gedrukt, wordt hier rekening mee gehouden door de betoncen- trale. Bij het aanvragen van een ijk- grafiek (het assenstelsel met daarin de regressie- en de ijklijn) bij de betoncentrale, is het daarom belang- rijk aan te geven wat de benodigde druksterkte voor ontkisten is. En als een ijkgrafiek nodig is voor een andere druksterkte die buiten het gebied van de eerdere ijkgrafiek valt, mag dan ook niet worden geëxtra- poleerd, maar moet een nieuwe ijk- grafiek worden opgesteld. ? Een ijkgrafiek is uniek voor een bepaalde betonsamenstelling: zoals gezegd heeft elke betonsamenstel- ling ? ook bij 20 °C ? een eigen unieke druksterkteontwikkeling in de tijd en bovendien heeft niet elke betonsamenstelling hetzelfde cement en dus dezelfde C -waarde. Een ijkgra- fiek mag dan ook alleen worden gebruikt voor het bepalen van de druksterkte van die samenstelling. Zo moet bijvoorbeeld bij de 'switch' naar de wintervariant van een bepaalde samenstelling (waarbij een gedeelte van de CEM III wordt vervangen door CEM I) een nieuwe ijkgrafiek worden opgesteld. Hiermee samenhangend moet men zich bewust zijn dat een bepaalde gewogen rijpheid van ver- hardend beton nooit automatisch iets zegt over de druksterkte van het beton; er is altijd een ijkgrafiek nodig. ? Vanwege de genoemde spreiding in de druksterkteontwikkeling van een bepaalde betonsamenstelling in de tijd, is de ijkgrafiek van een bepaalde betonsamenstelling niet per definitie constant in de tijd. Daarom is het bij een langlopend bouwproject met herhalende storts verstandig regel- matig (bijvoorbeeld elke drie maan- den) een recente versie van een ijk- grafiek op te vragen (zie ook kader 'Verschuiving regressielijn naar ijklijn'). ? De spreiding van de druksterkteont- wikkeling van een bepaalde betonsa- menstelling in de tijd is relatief hoog in de zeer jonge fase, wanneer de druksterkteontwikkeling net op gang komt. De methode is dan ook minder betrouwbaar voor het bepalen van de druksterkte in deze fase. In die fase is het daarom verstandig extra betrouwbaarheid in te bouwen door de ijklijn verder te verschuiven van de regressielijn. ? De meting van het temperatuurver- loop van het beton in de te ontkisten constructie mag pas worden begon- nen nadat het beton bij de sensoren is gestort en verdicht. Bij de bepaling van de ontwikkeling van de gewogen rijpheid wordt namelijk geen reke- ning gehouden met de vraag of de gemeten temperatuur betrekking heeft op verhardend beton of op de lucht, voorafgaand aan het storten! Te vroeg beginnen met meten geeft Verschuiving regressielijn naar ijklijn De betrouwbaarheid van de methode gewogen rijpheid is groter bij een verdere verschuiving van de ijklijn vanaf de regressielijn. De norm NEN 5970 definieert hiervoor een standaardafwijking van de ijkgrafiek s ij (te bepalen door de betoncentrale). De verschuiving is vervolgens 'a' keer deze standaardafwijking. Hierbij geeft de norm aan dat bij a = 1 met circa 80% zekerheid kan worden gesteld dat de druk- sterkte in de constructie minimaal gelijk is aan de druksterkte volgens de ijklijn. Bij a = 1,5 is dit bijna 95%. Het uitgangs- punt bij deze getallen is wel dat de ijkgrafiek up-to-date wordt gehouden conform de norm. Dit is behoorlijk bewerkelijk voor de betoncentrale en in de praktijk wordt dat dan ook vaak niet gedaan. Bovendien wordt in de bouwpraktijk vaak gebruikgemaakt van een ijkgrafiek die niet recent is geleverd door de betoncentrale. Om bij een ijkgrafiek die niet helemaal up-to-date is, toch de genoemde betrouwbaarheid te krijgen, moet a (en dus de verschuiving) groter zijn. Helaas zijn hier geen vaste getallen voor te geven. Het is hierbij ook belangrijk te weten hoe betrouwbaar de gestelde benodigde druksterkte voor ontkisten eigen- lijk moet zijn. Dit hangt van de situatie af en moet dan ook worden overlegd met degene die de druksterkte-eis stelt. Vervolgens kan ? eventueel in overleg met de betoncentrale ? de waarde van a worden vastgesteld. In feite bepaal je hiermee natuurlijk gewoon hoeveel langer je wacht met ontkisten. 28 VAKBLAD I 4 2017 hierdoor een te hoge gewogen rijp- heid en druksterkte. Te laat beginnen geeft te lage waarden. Voorbeeld Figuur 5 t/m 7 hebben betrekking op een praktijkvoorbeeld waarbij de druk- sterkteontwikkeling van het beton in zowel de kern als de oppervlaktezone van een constructie zijn bepaald. Figuur 5 toont het gemeten verloop van de betontemperatuur op de twee locaties. Door het invullen van dit temperatuur- verloop en de C -waarde in de formule voor de gewogen rijpheid, wordt de ontwikkeling van de gewogen rijpheid per locatie bepaald (fig. 6). Vervolgens wordt met behulp van de ijklijn in de 5 Praktijkvoorbeeld ? verloop beton- temperatuur Meetsystemen gewogen rijpheid Het temperatuurverloop van het verhar- dende beton kan worden gemeten door middel van sensoren (thermokoppels) in het beton. Natuurlijk kun je vervolgens zelf de ontwikkeling van de gewogen rijpheid berekenen. Maar al sinds vele jaren bestaat de bekende rijpheidscom- puter die dit automatisch doet. Hiervoor hoeft alleen de C-waarde te worden in- gevoerd in deze computer die zich op de bouwplaats bij de constructie bevindt. Met behulp van de ijkgrafiek kan vervol- gens de bijbehorende druksterkte wor- den bepaald. Sinds een aantal jaar be- staan ook systemen die het gemeten temperatuurverloop automatisch verstu- ren naar een server, zoals Concremote, Verboom en ConSensor. Door vervol- gens in te loggen op een speciale web- site, kunnen het temperatuurverloop, de ontwikkeling van de gewogen rijpheid en van de druksterkte worden gevolgd. Voor de druksterkte is het natuurlijk nodig naast de C -waarde ook de data van de ijklijn in te voeren op de website. Het voordeel van deze systemen is dus dat je niet naar de bouwplaats hoeft om up-to-date gegevens te krijgen, en bo- vendien geeft de website de gegevens in duidelijke grafieken weer. Figuur 8 geeft een voorbeeld van zo'n onlineweergave. 1 0 1 5 2 0 2 5 3 0 3 5 40 0 12 24 36 48 60 72 84 96 betontemperatuur in °C ou der dom in u ren k er n oppe rv lak tez on e 9 Rijpheidsmeters 8 Voorbeeld van onlineweergave van meetsysteem gewogen rijpheid 29 VAKBLAD I 4 2017 0 50 0 10 00 15 00 20 00 25 00 30 00 35 00 40 00 0 12 24 36 48 60 72 84 96 gewogen rijpheid in °C h ouder dom in u ren on twikk eling gew og en rijph eid bij C-w aarde = 1, 50 ker n oppe rv lak tez on e Elektrische geleidbaarheid Er is ook een meetsysteem dat de druksterkteontwikkeling niet alleen op temperatuurmetingen en gewogen rijpheid baseert, maar ook op metingen van de elektrische geleidbaar- heid van het verhardende beton. Deze geleidbaarheid heeft bij jong beton namelijk een relatie met de druksterkte. Dit is het systeem van ConSensor. Net als bij de gewogen rijpheid wordt voorafgaand aan het storten van de constructie voor de te storten betonsamenstelling de relatie tussen de geleid- baarheid en de druksterkte bepaald. Een voordeel van deze methode ten opzichte van de gewogen rijpheid is dat niet continu gemeten hoeft te worden: de druksterkte op een bepaald moment hangt samen met de geleidbaarheid op dat moment, terwijl bij de gewogen rijpheid het hele tempera- tuurverloop vanaf het storten belangrijk is. Het is daarom ook niet erg als op een moment ná het storten wordt begonnen met de metingen. Bovendien geleidt lucht niet, dus de me- tingen kunnen ook niet te vroeg beginnen. Een nadeel is dat deze methode (nog) niet wordt 'ondersteund' door een norm. Over de betrouwbaarheid is ook nog minder bekend dan bij de gewogen rijpheid. Deze methode wordt in Neder- land en België (nog) niet veel toegepast. 10 Consensor in de praktijk 0 2 4 6 8 1 0 1 2 1 4 1 6 1 8 2 0 2 2 2 4 0 12 24 36 48 60 72 84 87 96 ou der dom in u ren d ruk sterk teon twikk eling bij g egeven ijkgr afi ek ker n oppe rv lak tez on e druksterkte in N/mm 2 eerder opgestelde ijkgrafiek (fig. 4) de druksterkteontwikkeling bepaald. Als voor deze constructie een benodigde druksterkte voor ontkisten geldt van bij- voorbeeld 16 N/mm² in de oppervlak- tezone, mag dus vanaf 87 uur na het storten worden ontkist. Overigens is de druksterkte in de kern dan al bijna 21 N/mm². Inschatting Zoals aangegeven in dit artikel zijn er verschillende methoden om de druk- sterkte van het beton in een constructie op een bepaald moment te bepalen, met het oog op het ontkisten. Het is goed te beseffen dat het bij alle genoemde methoden een inschatting is van de werkelijke druksterkte in de con- structie, met een bijbehorende betrouwbaarheid. Om de werkelijke sterkte te weten, moet de constructie namelijk worden beschadigd (destruc- tieve methoden) en dat is bijna nooit wenselijk. Geraadpleegde bronnen ? Betoniek 11/19, Rijpheid in ontwikkeling. ? Betoniek 11/22, Elektrisch sterkte bepalen. ? Betoniek 13/05, Een warm gevoel van binnen. ? Betoniek 15/17, Meten is hot! ? NEN 5970, over de methode gewo- gen rijpheid. ? NEN 5988, over de verhardingsproef. ? NEN 5989, over de verhardingsproef met temperatuurregeling. 6 Praktijkvoorbeeld ? ontwikkeling gewogen rijpheid 7 Praktijkvoorbeeld ? druksterkteontwikke- ling 6 7 30 VAKBLAD I 4 2017