BAND UITGAV E mei 2020 02 17 BAND UITGAV E Boren voor druksterkte Aanpak bij twijfel over de druksterkte in een constructie Betoniek Standaard 17-02.indd 1 04-05-20 11:48 2 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 Boren voor druksterkte In veruit de meeste gevallen is er vertrouwen dat de druksterkte van het beton in een nieuw vervaardigd constructiedeel voldoet aan de benodigde druksterkte. Dat vertrouwen is terecht als het beton is gemaakt en geleverd conform de betonnorm, en de verwerking en nabehandeling zijn gedaan conform de uitvoerings nor m. Maar er zijn ook situaties waarbij twijfel ontstaat. Die twijfel kan verschillende oorzaken hebben. Wat moeten we in die gevallen doen? ? Het k euren van de kaas foto: Fotopersburo Dijkstra bv Deze Betoniek gaat over de aanpak als er twijfel is over de druksterkte van beton in een nieuw ver vaardigde constructie. Dat kan spelen bij een in het werk ver vaardigde constructie maar ook bij prefab constructie ­ delen. Voordat we ingaan op testmethoden, monstername en beoordeling van de test­ resultaten, is het belangrijk meer te weten over de achtergrond van de druksterkte van beton in een constructie. Ook kijken we naar de verschillende redenen tot twijfel. ACHTERGROND DRUKSTERK TE We kennen de druksterkteklassen, zoals C30/37. Deze klassen geven aan wat de karakteristieke cilinder ­ /kubusdruksterkte (f ck / fck,cube ) van het beton is na 28 dagen verharden, onder voorgeschreven omstan­ digheden: het beton is gestort in gestan­ daardiseerde mallen, verdicht op een triltafel, verhard bij een temperatuur van 20 ± 2 °C en een relatieve vochtigheid van minimaal 95%, en heeft zonder schokken en trillingen kunnen verharden. Om deze omstandigheden te bereiken, wordt deze druksterkte bepaald in het laboratorium. Deze voorgeschreven omstandigheden zijn er om de druksterkten van verschillende betonsamenstellingen onderling te kunnen vergelijken. Maar het zijn ook omstandig­ heden die er voor zorgen dat het beton na 28 dagen een relatief hoge druksterkte bereikt. In een werkelijke constructie is de situatie anders. Zelfs als beton wordt verwerkt en nabehandeld conform de uitvoeringsnorm, is de karakteristieke druksterkte van beton in de constructie (f ck,is,28 / fck,cube,is,28 ) normaal gesproken wat lager dan de karak ­ teristieke druksterkte van hetzelfde beton bepaald in het laboratorium. Redenen hier voor zijn onder andere dat de plaatsing, de verdichting, de temperatuur tijdens de verharding en de nabehandeling in de prak ­ tijk anders zijn dan in het laboratorium. Ook kan het beton in een constructie tijdens het verharden te maken krijgen met schokken Betoniek Standaard 17-02.indd 2 04-05-20 11:48 3 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 en te vermenigvuldigen met de factor acc. De factor gc heeft een waarde van 1,5. Door f ck te delen door deze factor, wordt rekening gehouden met diverse mogelijke variaties in de druksterkte, waaronder de eerder beschreven normale invloeden tijdens de uitvoering en verharding. Zoals uit figuur 2 blijkt, wordt aangenomen dat deze invloeden er voor zorgen dat de druksterkte in de con­ structie 15% lager is dan in het laboratorium (vermenigvuldigingsfactor 0,85). Door daarnaast f ck te vermenigvuldigen met de factor acc, wordt rekening gehouden met de volgende langeduureffecten: ? fck wordt bepaald na 28 dagen verharden, maar na deze periode neemt de druk ­ sterkte nog toe. Het beton in de construc ­ tie is ouder dan 28 dagen als het wordt belast. ? fck wordt bepaald bij een kortdurende druksterktetest, wat positief is voor de en trillingen door bijvoorbeeld bouwwerk ­ zaamheden of verkeer, die een negatieve invloed hebben op de druksterkteontwikke ­ ling. Daar staat tegenover dat beton in een constructie minder vochtig kan zijn dan het beton in het laboratorium. Dit heeft juist een positief effect op de druksterkte. Uiteraard gaan we bij deze vergelijking tussen de druksterkte in het laboratorium en in de constructie uit van beton met een vergelijkbare ouderdom. In de berekeningen die de constructeur maakt om een constructie te ontwerpen, gebruikt hij de rekenwaarde van de druksterkte (f cd), die een stuk lager is dan f ck. We kunnen er van uitgaan dat het beton in de construc - tie, minimaal deze druksterkte heeft. Dat is ook nodig om veilige constructies te ontwerpen en te bouwen. f cd wordt bepaald door f ck te delen door de factor gc, 1 Betoniek Standaard 17-02.indd 3 04-05-20 11:48 4 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 gemeten druksterkte. Bij een langdurige drukbelasting bezwijkt beton namelijk bij een lagere waarde dan bij een kortdurende drukbelasting. In de constructie kan de belasting langdurig aanhouden. Voor acc wordt in Nederland een waarde van 1,0 aangehouden, waarin beide effecten zijn verwerkt. Voor het ver volg van deze Betoniek is het belangrijk te onthouden dat de constructeur er in zijn berekeningen van uitgaat dat: ? het g eleverde beton voldoet aan de druk ­ sterkteklasse, en dus: f ck sluit aan bij de druksterkteklasse; ? het bet on verwerkt en nabehandeld is conform de uitvoeringsnorm, én de omstandigheden tijdens uitvoering en verharding niet significant afwijkend waren, en dus: f ck,is,28 is (minimaal) gelijk aan 0,85 · f ck. REDENEN TOT TWIJFEL Als het geleverde beton niet voldoet aan de druksterkteklasse, het beton niet is ver ­ werkt en nabehandeld conform de uitvoe ­ ringsnorm, of als er tijdens uitvoering en verharding significant afwijkende omstan­ digheden waren, gaat het genoemde uit ­ gangspunt van de constructeur niet meer op. De kans bestaat dan dat de rekenwaarde die hij gebruikt in zijn berekeningen te hoog is. Met andere woorden: we kunnen er dan niet meer van uitgaan dat het beton in de constructie minimaal de rekenwaarde van de druksterkte heeft. Hierdoor kan de constructieve veiligheid van het ontwerp en dus van de constructie in het geding zijn. Daarom moeten de alarmbellen afgaan als er twijfel is over het geleverde beton of over de uitvoering van het beton. 2 Relatie tussen karakteristieke druksterkte en rekenwaarde van de druksterkte (uitgaande van cilinderdruk ­ sterkte) delen door ?c mogelijke variaties vermenigvuldigen met 0,85 getallenvoorbeeld bv. C30/37 30 N/mm 2 25,5 N/mm 2 20 N/mm 2 20 N/mm 2 30 / 1,5 30 · 0,85 20 · 1,0 druksterkte- klasse f ck fck,is,28 fcd vermenigvuldigen met ?cc uitvoering enverharding overige variaties langeduur- eecten fck is karakteristieke cilinderdruksterkte na 28 dagen onder voorgeschreven omstandigheden (in het laboratorium) fck,is,28 is karakteristieke cilinderdruksterkte in de constructie bij een ouderdom vergelijkbaar met een ouderdom na 28 dagen in het laboratorium fcd is rekenwaarde druksterkte gc is partiële veiligheidsfactor voor beton, is materiaalfactor = 1,5 acc is factor die rekening houdt met lange ­ duureffecten = 1,0 (in Nederland) Betoniek Standaard 17-02.indd 4 04-05-20 11:48 5 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 Voorbeelden van redenen tot twijfel zijn: ? Er is iet s misgegaan bij het productie­ proces in de betoncentrale. ? De door de bet oncentrale gemeten 28 ­ daagse druksterkten zijn te laag voor de druksterkteklasse (geen conformi­ teit). ? De dr uksterkteresultaten van op het werk gemaakte proefstukken zijn te laag. ? De v isuele controle bij levering van de betonspecie leidt tot twijfel, bijvoorbeeld door veel lucht in de specie. ? Er is w ater toegevoegd aan de truckmixer op het werk, zonder toestemming van de betoncentrale. ? Er is t e lang gewacht met het storten, waardoor de betonspecie niet meer goed te verdichten was. ? Er z ijn fouten gemaakt of er is onzorgvul­ dig gehandeld bij het plaatsen, verdichten of nabehandelen. ? T ijdens (de vroege fase van) de verhar ­ ding was sprake van significante schokken of trillingen. ? De k leur van één of meerdere constructie ­ delen wijkt af van die van de overige constructiedelen. De twijfel kan bestaan over een specifieke batch of truckmixer, of over een specifiek gedeelte van een constructie(deel). Maar het is ook mogelijk dat het over grotere hoeveelheden gaat. De genoemde redenen tot twijfel kunnen dus van invloed zijn op het uitgangspunt dat: ? het g eleverde beton voldoet aan de druk ­ sterkteklasse; ? het bet on is verwerkt en nabehandeld conform de uitvoeringsnorm, bij normale omstandigheden tijdens uitvoering en verharding. Voor alle gevallen geldt dat moet worden gecontroleerd of de druksterkte van het beton in de constructie aansluit bij de door de constructeur impliciet aangehouden waarde voor f ck,is,28 , die 15% lager is dan f ck. Als dat het geval is, kan worden aangeno­ men dat de rekenwaarde die hij gebruikt in zijn berekeningen, juist is, zodat de veilig­ heid van het ontwerp en ? dus van ? de constructie niet in het geding zijn. Overigens, als uit de controle blijkt dat de druksterkte van het beton in de constructie niet voldoet, kan de reden hier voor dus zowel het geleverde beton als de uitvoering zijn. De reden blijkt niet uit de controle; eventueel kan aanvullend onderzoek worden gedaan om dit te achterhalen. Ook kan de uitvoering dusdanig goed zijn geweest dat de druk ­ sterkte van het beton in de constructie vol­ doet, terwijl het geleverde beton niet voldoet aan de druksterkteklasse. En vice versa. NEN-EN 13791 Zoals gezegd, moet bij twijfel worden gecontroleerd of de druksterkte van het beton in de constructie aansluit bij de door de constructeur impliciet aangehouden waarde voor f ck,is,28 . Voor deze controle kan gebruik worden gemaakt van de norm NEN ­ EN 13791 (z ie ook kader 'Algemene informa­ tie NEN ­ EN 13791'). LEVENSDUUR De redenen tot twijfel kunnen niet alleen van invloed zijn op de druksterkte, maar ook op de levensduur van het beton. Voldoet het beton nog wel aan de eisen die bij de rele - vante milieuklassen horen? Is de permea- biliteit nog wel zo laag als beoogd? Ook dat zijn belangrijke vragen, maar ze vallen buiten het onderwerp van deze Betoniek. Betoniek Standaard 17-02.indd 5 04-05-20 11:48 6 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 Verschillende methoden NEN ­EN 13791 geeft verschillende metho­ den als er t wijfel is over de druksterkte van het beton in een nieuw ver vaardigde con­ structie. Allereerst moet worden gekeken of de betoncentrale aangeeft dat de door hun gemeten 28 ­ daagse druksterkten voldoen aan de druksterkteklasse (conformiteit). Als dit het geval is, kan worden gekozen uit de volgende drie methoden: 1. Indir ecte testmethode, zoals de terugslag­ waarde of de ultrasone pulssnelheid. Deze methode geeft slechts een indicatie of de druksterkte van het beton in de constructie voldoet, waarbij de kalibratie van de appa­ ratuur bepaalt hoe goed deze indicatie is. Een indirecte testmethode is overigens wel een goede manier om de druksterkten op verschillende locaties in een constructie onderling te vergelijken, en kan de genoemde twijfel versterken of wegnemen. Dit staat echter los van NEN ­ EN 13791. 2. G eboorde kernen, waaruit proefstukken worden gemaakt waar van de druksterkte wordt bepaald. 3. E en combinatie van een indirecte test­ methode en geboorde kernen. Vanwege het gebruik van de indirecte testmethode hoeven minder kernen te worden geboord dan bij de methode met alleen geboorde kernen. Als de betoncentrale aangeeft dat geen sprake is van conformiteit, geldt een aparte aanpak, waarop we niet ingaan in deze Beto - niek. Overigens, ook als de betoncentrale aangeeft dat sprake is van conformiteit, kan er toch twijfel zijn over het geleverde beton. In deze Betoniek kijken we naar de methode met geboorde kernen. Verderop leggen we de aanpak uit aan de hand van een praktijk ­ voorbeeld. Eerst behandelen we nog een paar uitgangspunten van NEN ­ EN 13791. Uitgangspunten NEN ­EN 13791 heeft als uitgangspunt dat de dr uksterkte van een geboorde betonnen kern overeenkomt met de druksterkte van dat beton in de constructie. In werkelijkheid is dat niet vanzelfsprekend. De volgende factoren hebben namelijk invloed op de gemeten druksterkte van de geboorde kern. Hierdoor is deze niet per definitie gelijk aan de druksterkte van het beton in de construc ­ tie. Deze factoren zijn: ? v ochtgehalte van de kern (hoe droger, hoe hoger de druksterkte); ? w apening loodrecht op de boorrichting (negatieve invloed); ? w apening evenwijdig aan de boorrichting (positieve invloed); ALGEMENE INFORMATIE NEN-EN 13791 De titel van NEN-EN 13791 is: 'Beoordeling van de druksterkte van beton in construc - ties en vooraf vervaardigde elementen'. In 2019 is een nieuwe versie verschenen, met een behoorlijk aantal veranderingen. Bij NEN-EN 13791 hoort TR 17086 met voor - beelden en achtergronden. Naar verwach- ting wordt deze TR binnenkort door CEN gepubliceerd. NEN-EN 13791 is bedoeld voor druksterktebeoordelingen in twee verschillende situaties: 1. De sit uatie waarbij de druksterkte van het beton in een bestaande constructie moet worden ingeschat als deze niet bekend is, bijvoorbeeld voor construc - tieve berekeningen bij herbestemming. 2. De sit uatie waarbij twijfel is over de druksterkte van het beton in een nieuw vervaardigde constructie. In deze Betoniek kijken we alleen naar de tweede situatie van nieuw vervaardigde constructies. Betoniek Standaard 17-02.indd 6 04-05-20 11:48 7 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 ? lengte ­ diameter verhouding (l : d) van de kern (hoe hoger de verhouding, hoe lager de druksterkte); ? diamet er van de kern in relatie tot de grootte van het toeslagmateriaal (dit heeft met name invloed op de variatie in druksterkteresultaten: hoe kleiner de diameter, hoe groter de variatie); ? v lakke zijden van de kern (tweevoudige invloed: hoe ruwer het opper vlak, hoe lager de druksterkte, en hoe groter de afwijking van de parallelle vlakken, hoe lager de druksterkte); ? het bor en zelf (kan negatieve invloed hebben); ? sc heuren en relatief grote holten (negatieve invloed). De norm stelt daarom voorwaarden aan de kernen. Als hier aan wordt voldaan, geldt het genoemde uitgangspunt dat de druksterkte van een geboorde betonnen kern overeen­ komt met de druksterkte van dat beton in de constructie. Deze voorwaarden zijn: ? De k ernen moeten worden verkregen, bewaard, voorbereid en getest volgens NEN ­ EN 12504 ­ 1, waarbij ze moeten worden bewaard in afgesloten containers zodat het vochtgehalte aansluit bij het vochtgehalte in de constructie. ? K ernen mogen geen wapening evenwijdig aan de boorrichting en bij sterke voorkeur geen wapening loodrecht op de boorrich­ ting bevatten. ? NEN ­ EN 13791 gaat uit van cilinderdruk­ sterkten en daarom ook van kernen met een (l : d) ­ v erhouding van 2 : 1. Het is toe­ gestaan kernen met een (l : d) ­ v erhou­ ding van 1 : 1 te testen; de gemeten druk ­ sterkte wordt dan vermenigvuldigd met de factor 0,82 (bij normaal en zwaar beton). Andere verhoudingen zijn niet toegestaan (fig. 3). ? De diamet er van de kern is minimaal 75 mm. Als dit onmogelijk is vanwege wapening, is een diameter van minimaal 50 mm toegestaan (bij een (l : d) ­ v erhou­ ding van 1 : 1) maar moeten meer kernen worden getest. Als er kernen met scheuren of relatief grote holten zijn, moet dit worden vermeld bij het testresultaat. In de praktijk worden van dit soort kernen normaal gesproken geen druk ­ sterkten bepaald. 3 Toegestane k ernafmetingen diameter 75 mm lengte : diameter = 2:1 lengte : diameter = 1:1 gemeten druksterkte · 0,82lengte : diameter = 1:1 gemeten druksterkte · 0,82 groter aantal kernen als diameter 75 mm onmogelijk is vanwege wapening lengte diameter lengte diameter 75 mm lengte 50 mm < 75 mm Betoniek Standaard 17-02.indd 7 04-05-20 11:48 8 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 Overigens is het verstandig van elk proef­ stuk de volumieke massa te bepalen voordat de druksterkte wordt bepaald. Een volu­ mieke massa die lager is dan verwacht, kan namelijk een indicatie zijn voor een druk ­ sterkte die lager is dan verwacht. Ten slotte moeten de geboorde betonnen kernen op het moment van testen een ouderdom hebben die minimaal vergelijk ­ baar is met de ouderdom na 28 dagen onder de eerdergenoemde voorgeschreven omstandigheden (in het laboratorium) (zie kader 'Ouderdom van beton'). A ANPAK MET PR AK TIJK VOORBEELD We weten nu wat de voorwaarden aan de kernen zijn, en wanneer ze moeten worden getest. Nu gaan we kijken naar de daad­ werkelijke aanpak volgens NEN ­ EN 13791. Als eerste de monstername: hoeveel kernen moeten worden geboord en waar moeten deze worden geboord? Ver volgens de bepa­ ling van de testresultaten en ten slotte de beoordeling daar van. Om dit duidelijk te maken, behandelen we de aanpak aan de hand van een praktijkvoorbeeld. OUDERDOM VAN BETON De druksterkte van beton neemt toe in de tijd ('druk - sterkteontwikkeling'). Niet alleen tot 28 dagen verhar - den, maar ook nog daarna. Zoals eerder vermeld, wordt bij het bepalen van de rekenwaarde van de druksterkte rekening gehouden met deze toename na 28 dagen via de factor acc. NEN-EN 13791 kan worden gebruikt om te controleren of de druksterkte van het beton in de constructie aan- sluit bij de door de constructeur impliciet aangehouden waarde voor f ck,is,28 . Voor een goede vergelijking is het belangrijk dat de geboorde betonnen kernen op het moment van testen een ouderdom hebben die vergelijk - baar is met een ouderdom na 28 dagen onder voor - g eschreven omstandigheden (in het laboratorium). Als de test eerder plaatsvindt, is het mogelijk dat het beton in de constructie wordt afgekeurd, terwijl het eigenlijk wel voldoet. Als de test later plaatsvindt, heeft de druksterktetoename na 28 dagen al gedeeltelijk plaatsgevonden. Maar zoals uit figuur 1 blijkt, is deze druksterktetoename (waarmee rekening wordt gehou- den via de factor acc) niet verrekend in de door de con- structeur impliciet aangehouden waarde voor f ck,is,28 . In de praktijk kan het toch gebeuren dat de test pas later kan plaatsvinden. Dan moet daar bij de beoordeling van de testresultaten rekening mee worden gehouden. We gaan daar in deze Betoniek niet verder op in. Maar hoe bepaal je wanneer de geboorde betonnen ker - nen een ouderdom hebben die vergelijkbaar is met een ouderdom na 28 dagen in het laboratorium? We leggen uit waarom die vraag niet eenvoudig te beantwoorden is. Betontemperatuur De snelheid van de druksterkteontwikkeling van een bepaalde betonsamenstelling is afhankelijk van de betontemperatuur tijdens de verharding. Voor jong beton geldt: hoe hoger de betontemperatuur, hoe sneller de druksterkteontwikkeling, en vice versa. De methode gewogen rijpheid maakt gebruik van dit principe. Maar het is ook bekend dat een hogere betontemperatuur tijdens de (vroege) verharding resulteert in een lagere druksterkte op langere termijn, en vice versa. Als de betontemperaturen tijdens de verharding niet significant afwijken van de voorgeschreven omstandigheden, kun- nen de kernen worden getest na (circa) 28 dagen. Als de betontemperaturen tijdens de verharding wel significant afwijken, is het moeilijker te zeggen wanneer de kernen moeten worden getest. Dit hangt af van het verloop van de betontemperatuur tijdens de verharding en van de betonsamenstelling. Maar ook dan is de keuze voor testen na (circa) 28 dagen te rechtvaardigen, tenzij de betontemperatuur tijdens deze periode (tijdelijk) zo laag is geweest dat de hydratatiereactie van het cement niet heeft kunnen plaatsvinden. Betoniek Standaard 17-02.indd 8 04-05-20 11:48 9 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 Situatie De situatie van het praktijkvoorbeeld is als volgt. Er is een onderdoorgang die bestaat uit verschillende moten, waarbij voor de wanden van de onderdoorgang geldt: per stort(dag) wordt een wand van één moot gestort. De druksterkteklasse van het beton is C30/37. Bij één van de storten leek het beton afwijkend van het beton bij alle andere storten. Zowel bij levering als tijdens het storten en verdichten leek het beton relatief veel lucht te bevatten. Bij navraag geeft de betoncentrale aan dat er in het productieproces en bij de productie­ controle geen afwijkingen zijn geconstateerd. Om te controleren of de druksterkte van het beton in deze specifieke wand voldoet, wordt na overleg tussen de aannemer en de beton­ centrale besloten de druksterkte te bepalen van geboorde kernen, en deze te beoordelen. Monstername Om te bepalen hoeveel kernen moeten wor ­ den geboord en waar deze moeten worden geboord, wordt in NEN ­ EN 13791 onder­ scheid gemaakt in 'testregio's', 'volumes' en 'testlocaties'. Hier voor geldt dat sprake kan zijn van meerdere testregio's, dat een testregio (normaal gesproken) meerdere volumes bevat en dat een volume meerdere testlocaties bevat. Ter plekke van elke test ­ locatie moeten één of meerdere kernen worden geboord. We zullen dit nu toelichten (tabel 1, fig. 4). Tabel 1 Mons tername volgens NEN-EN 13791 (in rood: geldt voor het voorbeeld) HOEVEELHEID TE CONTROLEREN BETON circa 120 m³ CONTROLE PER TESTREGIO! A ANTAL TESTREGIO'S (MA X 180 M³) 1) 120 < 180 ? 1 A ANTAL VOLUMES PER TESTREGIO (CIRCA 30 M³) 120 / 30 = 4 A ANTAL TESTLOCATIES PER VOLUME aantal volumes in testregio min aantal testlocaties per volume 1 2) 3 2 - 4 2 5 - 6 2 A ANTAL KERNEN PER TESTLOCATIE afmetingen kern min aantal kernen per testlocatie diameter l : d 50 mm 1 : 1 3) 3 ? 75 mm 2 : 1 4) 1 1 : 1 3) 1. Een testregio mag maar één betonmengsel bevatten. Het beton in een testregio mag van verschillende betoncentrales komen als sprake is van hetzelfde recept en dezelfde grondstoffen. Het beton in een testregio mag van verschillende stortdata zijn. 2. E en testregio < 30 m³ mag gezien worden als één volume als sprake is van één stortdag en geen verschillen in ladingen bekend zijn. 3. T oegestane range: 0,90 : 1 ? 1,10 :1. 4. T oegestane range: 1,95 : 1 ? 2,05 : 1. 4 Monstername v oorbeeldwand wandlengte circa 24 m testregio (circa 120 m < 180 m) wanddikte gem. 900 mm wandhoogtecirca 5,5 m wand andere moot wand andere moot volume 1 (circa 30 m) volume 2(circa 30 m) volume 3(circa 30 m) volume 4(circa 30 m) testlocaties ? 1b ? 1h testlocaties ? 2b ? 2h testlocaties ? 3b ? 3h testlocaties ? 4b ? 4h Betoniek Standaard 17-02.indd 9 04-05-20 11:48 10 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 Ten eerste moet de hoeveelheid te controle­ ren beton worden bepaald. De daadwerke ­ lijke controle of de druksterkte van het beton in de constructie voldoet, gebeurt per 'testregio', waarbij een testregio maximaal 180 m³ beton mag bevatten. De wand in het voorbeeld heeft een lengte van circa 24 m, een gemiddelde dikte van 900 mm en een hoogte van circa 5,5 m. In totaal bevat de wand dus bijna 120 m³ beton, waardoor sprake is van één testregio (blauw in fig. 4). Als de wand meer dan 180 m³ zou bevatten, zou deze moeten worden opgesplitst in twee (of meer) testregio's. Ver volgens zou per testregio afzonderlijk moeten worden gecontroleerd of de druksterkte voldoet. Elke testregio moet worden opgesplitst in 'volumes' van circa 30 m³ beton. In het voor ­ beeld wordt de wand in de lengte opge ­ splitst in vier gelijke volumes van bijna 30 m³ met elk een lengte van circa 6 m (rood in fig. 4). Per volume moet een aantal 'testlocaties' worden aangewezen, waaruit de kernen worden geboord. Het minimumaantal test ­locaties per volume hangt af van het aantal volumes in de testregio (tabel 1). De voor ­ beeldwand heeft vier volumes waardoor minimaal twee testlocaties per volume gelden; er zijn dus in totaal minimaal acht testlocaties (groen in fig. 4). Vanwege de reden tot twijfel (veel lucht), wordt in over ­ leg besloten de testlocaties halverwege ('h') de wandhoogte en boven in ('b') de wand te kiezen. Ten slotte moeten ter plekke van elke test­ locatie één of meerdere kernen worden geboord. Het minimumaantal kernen per testlocatie wordt bepaald door de afmetin­ gen van de te testen kernen. Bij de voorbeeldwand is de h.o.h. ­af stand van de wapening dusdanig groot dat kernen met een diameter van 90 mm kunnen worden geboord. Let overigens op dat de diameter van een geboorde kern per definitie kleiner is dan de uitwendige diameter van de boor. Er wordt gebruikgemaakt van een wapenings ­ detector om de locatie van de wapening te bepalen. De kernen uit de wand worden geboord met een lengte van circa 150 mm, zodat uiteindelijk proefstukken met een 5 Betoniek Standaard 17-02.indd 10 04-05-20 11:48 11 MEI 2020 STANDA ARD 17 02 Tabel 2 R esultaten voorbeeldwandTESTREGIO VOLUMETESTLOCATIE TESTRESULTATEN KERNWA ARDE f C,IS 1) n.v.t.1 1b 1b.1 35,1 28,8 1h 1h.1 37,7 30,9 2 2b 2b.1 34,4 28,2 2h 2h.1 36,3 29,8 3 3b 3b.1 32,8 26,9 3h 3h.1 31,0 25,4 4 4b 4b.1 39,1 32,1 4h 4h.1 36,5 29,9 gemiddeld 29,0 minimum 25,4 1) Inclusief vermenigvuldigingsfactor 0,82. Tabel 3 Beoor deling volgens NEN-EN 13791 (in rood: geldt voor het voorbeeld) BEOORDELINGSCRITERIA aantal volumes in testregio criterium voor gem waarde van f c,is criterium voor min waarde van f c,is 1 geen criterium 2 - 4 ? 0,85 ? (f ck + 1)? 0,85 ? (f ck - M) 1) 5 - 6 ? 0,85 ? (f ck + 2) 1) C8/10: M = 1 N/mm² C12/15: M = 2 N/mm² (l : d) ­v erhouding van 1 : 1 kunnen worden gemaakt en getest. Let hierbij op dat de norm aangeeft dat de buitenste 30 mm van de constructie geen onderdeel mag zijn van het proefstuk, en dat een kern bijna nooit netjes recht afbreekt in het beton. Uit tabel 1 volgt dat bij deze diameter en (l : d) ­ v erhouding één kern per testlocatie voldoende is. Het is wel verstandig na het boren van elke kern te kijken of hier een goed proefstuk uit te maken is. Dat wil zeggen: een proefstuk zonder wapening, scheuren of relatief grote holten. Bepaling f c,is Ver volgens moeten de geboorde kernen naar een laboratorium worden gebracht, waar ze worden bewaard, voorbereid en getest volgens NEN ­ EN 12504 ­ 1. Elke test­ locatie levert uiteindelijk een druksterkte ('testresultaat') op (f c,is). Dit is de gemid­ delde waarde van de druksterkten van de kernen die op die testlocatie zijn genomen. Deze moet zijn uitgedrukt in een druksterkte behorend bij een kern met (l : d) ­ v erhouding 2 : 1. Als sprake is van een kern met een (l : d) ­ v erhouding van 1 : 1, moet de gemid­ delde druksterkte dus nog worden verme ­ nigvuldigd met de eerdergenoemde factor van 0,82. Tabel 2 geeft de resultaten voor de kernen uit de voorbeeldwand, die zijn getest bij een ouderdom van het beton van 28 dagen. Beoordeling Er is nu voor alle testlocaties van de te con­ troleren testregio een testresultaat f c,is. Om te controleren of de druksterkte van het beton in de testregio voldoet, moeten de gemiddelde en de minimumwaarde van f c,is worden beoordeeld conform de criteria in tabel 3. Uit deze tabel blijkt dat deze criteria afhangen van het aantal volumes in de test ­ regio. Als wordt voldaan aan beide criteria, kan worden aangenomen dat de druksterkte van het beton in de constructie aansluit bij de door de constructeur impliciet aangehou­ den waarde voor f ck,is,28 . De oplettende lezer ziet de vermenigvuldigingsfactor 0,85 in figuur 1 (voor uitvoering en verharding) ook terugkomen in de criteria in tabel 3! Voor de voorbeeldwand geldt: ? 4 v olumes in testregio ? fck = 30 N/mm² voor C30/37 ? g emiddelde waarde f c,is = 29,0 N/mm² ? minimum waarde f c,is = 25,4 N/mm² ? 29,0 ? 0,85 · (30 + 1) = 26,4 N/mm² ? 25,4 ? 0,85 · (30 ? 4) = 22,1 N/mm² Er w ordt voldaan aan beide criteria. De druksterkte van het beton in de wand voldoet. C16/20: M = 3 N/mm² ? C20/25: M = 4 N/mm² Betoniek Standaard 17-02.indd 11 04-05-20 11:48 12 MA ART 2020 STANDA ARD 17 02 KENNISDELING VIA BETONIEK, DANKZIJ ONZE PARTNERS BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Betoniek-abonnement is naast Betoniek Standaard ook Betoniek Vakblad. Dit is een magazine op groot formaat met artikelen over onder meer projecten, ontwikkelingen, onderzoek, regelgeving en onderwijs. Deze artikelen worden geschreven door de lezers van Betoniek zelf. Daarin wijkt Betoniek Vakblad dus af van Betoniek Standaard, dat volledig door een deskundige redactie wordt geschreven. Betoniek Vakblad verschijnt vier keer per jaar. Alle artikelen zijn te raadplegen op www.betoniek.nl. Voor leden van Betoniek is dat gratis! BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Vakblad VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BETON VAKBL AD 1 2020 Goud voor Betoniek INNOVATIEF RECYCLEN  DIGITA AL BETON  ONDERWATERVLOER MET GFRP  KEURMERK VOOR BETONPRESTATIES BV1-2020-cover.indd 1 03-02-20 13:38 Lidmaatschap 2020 Kijk voor meer informatie over onze lidmaatschappen op www.betoniek.nl/lidworden of neem contact op via lezers­ ser vice@aeneas.nl of 073 205 10 10. Voorwaarden Je vindt onze algemene voorwaarden op www.betoniek.nl/algemene­ publicatievoorwaarden­betoniek. Betoniek Standaard is onderdeel van Betoniek Platform, hét kennisplatform over technologie en uitvoering van beton. Betoniek Standaard verschijnt 4x per jaar en is een uitgave van Aeneas Media bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: BAM Infraconsult, ENCI, Mebin, Mobile Concrete Group, SKG­IKOB, Consolis Spanbeton en TNO. Uitgave Aeneas Media bv Ruimte 4121 Veemarktkade 8 5222 AE 's­Hertogenbosch Website www.betoniek.nl Lezersservice T: 073 205 10 10 E: lezersser vice@aeneas.nl Vormgeving Inpladi bv, Cuijk Redactie T: 073 205 10 27 E: betoniek@aeneas.nl Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslis­ singen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belang­ hebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. © Aeneas Media bv 2020 ISSN: 2352­1090 DANK WOORD De redactie van Betoniek bedankt Jan Gijs­ bers (TNO) voor het inbrengen van zijn kennis en expertise bij de totstandkoming van dit nummer. Jan Gijsbers was namens CEN/ TC250/SC2 lid van CEN/TC104/SC1/TG11 die de nieuwe EN 13791 heeft opgesteld. TOT SLOT In deze Betoniek hebben we geleerd dat de constructeur er bij zijn berekeningen niet alleen van uitgaat dat het geleverde beton voldoet aan de druksterkteklasse, maar dat hij ook uitgaat van normale invloeden tijdens de uitvoering en de verharding. Als er in de praktijk twijfel is aan het geleverde beton en/of aan de uitvoering, moet worden gecontroleerd of de druksterkte van het beton in de constructie aansluit bij de door de constructeur aangehouden waarde. Voor deze controle kan gebruik worden gemaakt van de norm NEN­EN 13791. Betoniek Standaard 17-02.indd 12 04-05-20 11:48